Christopher J. White
Geçtiğimiz haftalarda rekor kıran doğal afetler dünyanın dört bir yanını kapladı. Çin ve Batı Avrupa’da şiddetli seller, Kuzey Amerika’da sıcak hava dalgaları ve kuraklık ve Kuzey Kutbu’nda orman yangınları yaşandı. İngiltere’nin hava durumunu gösteren yıllık bir rapor, ülkenin bir vakit içinder ılıman olan ikliminde gerçekleşen çok hava olaylarının yaygınlaştığını gösteriyor. Ağustos 2020’de, sıcaklıklar, 20°C’nin üzerini gösterdiği beş çok nemli gece de dahil olmak üzere, güney İngiltere’de üst üste altı gün boyunca 34°C’ye ulaşan sıcaklıklar görüldü. Gelecekte, global ısınma 1.5°C ile hudutlu kalsa bile, İngiltere’de yaz periyotlarında, sistemli halde 40°C’den daha yüksek sıcaklıklar görülecek.
Bu esnada, Kanada’daki ulusal sıcaklık rekoru Haziran 2021’de kırıldı ve birkaç gün daha sonra orman yangınları tarafınca neredeyse yok olan bir kent olan British Columbia’nın Lytton kentinde hava sıcaklığı 49.6°C olarak kaydedildi. Bu olayların büyük kısmı iklim bilimcileri şaşkınlığa sürükledi. Örneğin, Lytton’da kaydedilen rekor sıcaklık, bölgede daha evvel görülen ısı dalgalarının kat be kat üzerindeydi. Kimi bilim insanları, iklimdeki bu çok süratli değişimi hafifçee almış olabileceklerinden korkmaya başladılar. Yoksa çok hava olaylarını ve iklimsel ısınmanın bunları nasıl etkileyeceğini yanlış mı anladık?
HER ŞEY BİRBİRİYLE KONTAKLI
Seller ve orman yangınları birbirinden başka olaylar değildir: İklim sistemindeki bir epeyce irtibat ve geri besleme döngüsünün sonuçlarıdır. Londra’da temmuz ayı ortasında yaşanan sel baskınlarını ele alalım. Bunlara, bundan evvelki sıcak hava dalgası sırasında oluşan ve Dünya yüzeyinden yükselen sıcak havanın sürüklediği ve peşinden gelecek olan sağanaklar için birikime niye olan yaz yağmuru fırtınaları sebep oldu. Tıpkı esnada, ABD’nin batısında yaşanan şiddetli orman yangınları, altyapısı uzun vadeli kuraklık tarafınca hazırlanan bir felaketti.
Dünya’nın iklimi, kara, okyanus ve atmosfer içindeki etkileşimleri ve güç akışlarını da içeren karmaşık, hareketli ve kaotik bir yapıya sahiptir. Bilim insanlarının bu sistemin bir kısmını izafî bir izolasyon altında inceleyebilecekleri fikri kimi kusurlar içerir. Lakin bütün bu karmaşık ögeleri modellemek ya da anlamak evvelden mümkün değildi; bu yüzden bilim insanları bunları doğrusal sistemlere ve modellere sığdırmak için kullanışlı modüllere ayırmak mecburiyetinde kaldılar. Bunlar sıklıkla atmosferik bilimler, hidroloji, yer sistemleri bilimleri ya da mühendislik üzere büyük kısmımızın bugün hâlâ sonlu olduğu bilimsel disiplinlere bölündü.
Sonuç itibariyle, her doğal afeti bir başkasından bağımsız halde ele almaya alışkınız. Buna rağmen, bir selin oluşması için yağmurdan ve bir orman yangını başlatmak için bir kıvılcımdan daha fazlasına muhtaçlık var. İklim sistemimizin bütün ögeleri -ve oluşturduğu tehlikeler- şu yahut bu türlü birbirleriyle ilişkili.
İKLİME BÜTÜNLÜKLÜ BİR BAKIŞ
Bu etkileşimler ve irtibatlar yeni değil, sadece, onları evvelce bu kadar birleşik bir halde düşünmüyorduk. Bir felaket ötekinin peşinden git gide daha süratli bir biçimde geldiğinde, bu durum şok edici görünebilir. Bunun niçini, iklimsel tehlikeleri tek başına kıymetlendirmek üzere eğitilmiş olmamız ve bir seferde tek bir tipe (mesela kuraklık ya da sel) odaklanmamız. Neredeyse bütün risk değerlendirmeleri, birbirine bağlı olaylarla bağlı riskleri hafifçee alıyor.
Buna rağmen, iklimimiz ısınmayı sürdürdükçe, ana çizgileri değişiyor. Bu risklerin ve sebeplerinin birbirleriyle etkileşime girme biçimleri de süratle değişiyor ve çok hava olaylarının tarifine meydan okuyor. Yakın vakte dek, çok hava olayları içindeki temaslar bilimsel topluluk tarafınca büyük ölçüde görmezden gelindi. Ancak artık bu karmaşık ilgileri haritalama vazifesi yürüten memleketler arası araştırmaların sayısı çoğalıyor.
İNSANLARIN HAYAT BİÇİMİ DEĞİŞECEK
‘Bileşik olaylar’ -hemen çabucak 2012 yılında IPCC tarafınca kabul edilen bir terim-, sonuçta altta yatan bir sistemin başa çıkma kapasitesini aşan niçinlerin bir karışımının sonuçlarını izah edebilir. Bunlar, orman yangını üzere bir tehlikenin, kuraklık üzere çevreyi felakete hazırlayan bir öge tarafınca daha da kötüleştiği olayları içerir.
Bu karmaşık olayların yarattığı teyakkuz hali, daha sıcak bir dünyada ömrümüzü yaşama formumuzu de etkileyecektir. Disiplinler içinde yürütülen daha fazla araştırmanın yanı sıra, hava şartlarıyla ilişkili bütün tehlikelere ve bunların karmaşık ve değişken etkileşimlerini takip eden afet risk değerlendirmesi ve iklim değişikliğine ahenk için, yeni yaklaşımlara muhtaçlığımız var. İklim modellemesi alanında yaşanan gelişmeler, bu tıp bir bilimde, daha fazlasını da yapabileceğimiz manasına geliyor ve iklim krizi, bunu yapmamız gerektiğini gösteriyor.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Geçtiğimiz haftalarda rekor kıran doğal afetler dünyanın dört bir yanını kapladı. Çin ve Batı Avrupa’da şiddetli seller, Kuzey Amerika’da sıcak hava dalgaları ve kuraklık ve Kuzey Kutbu’nda orman yangınları yaşandı. İngiltere’nin hava durumunu gösteren yıllık bir rapor, ülkenin bir vakit içinder ılıman olan ikliminde gerçekleşen çok hava olaylarının yaygınlaştığını gösteriyor. Ağustos 2020’de, sıcaklıklar, 20°C’nin üzerini gösterdiği beş çok nemli gece de dahil olmak üzere, güney İngiltere’de üst üste altı gün boyunca 34°C’ye ulaşan sıcaklıklar görüldü. Gelecekte, global ısınma 1.5°C ile hudutlu kalsa bile, İngiltere’de yaz periyotlarında, sistemli halde 40°C’den daha yüksek sıcaklıklar görülecek.
Bu esnada, Kanada’daki ulusal sıcaklık rekoru Haziran 2021’de kırıldı ve birkaç gün daha sonra orman yangınları tarafınca neredeyse yok olan bir kent olan British Columbia’nın Lytton kentinde hava sıcaklığı 49.6°C olarak kaydedildi. Bu olayların büyük kısmı iklim bilimcileri şaşkınlığa sürükledi. Örneğin, Lytton’da kaydedilen rekor sıcaklık, bölgede daha evvel görülen ısı dalgalarının kat be kat üzerindeydi. Kimi bilim insanları, iklimdeki bu çok süratli değişimi hafifçee almış olabileceklerinden korkmaya başladılar. Yoksa çok hava olaylarını ve iklimsel ısınmanın bunları nasıl etkileyeceğini yanlış mı anladık?
HER ŞEY BİRBİRİYLE KONTAKLI
Seller ve orman yangınları birbirinden başka olaylar değildir: İklim sistemindeki bir epeyce irtibat ve geri besleme döngüsünün sonuçlarıdır. Londra’da temmuz ayı ortasında yaşanan sel baskınlarını ele alalım. Bunlara, bundan evvelki sıcak hava dalgası sırasında oluşan ve Dünya yüzeyinden yükselen sıcak havanın sürüklediği ve peşinden gelecek olan sağanaklar için birikime niye olan yaz yağmuru fırtınaları sebep oldu. Tıpkı esnada, ABD’nin batısında yaşanan şiddetli orman yangınları, altyapısı uzun vadeli kuraklık tarafınca hazırlanan bir felaketti.
Dünya’nın iklimi, kara, okyanus ve atmosfer içindeki etkileşimleri ve güç akışlarını da içeren karmaşık, hareketli ve kaotik bir yapıya sahiptir. Bilim insanlarının bu sistemin bir kısmını izafî bir izolasyon altında inceleyebilecekleri fikri kimi kusurlar içerir. Lakin bütün bu karmaşık ögeleri modellemek ya da anlamak evvelden mümkün değildi; bu yüzden bilim insanları bunları doğrusal sistemlere ve modellere sığdırmak için kullanışlı modüllere ayırmak mecburiyetinde kaldılar. Bunlar sıklıkla atmosferik bilimler, hidroloji, yer sistemleri bilimleri ya da mühendislik üzere büyük kısmımızın bugün hâlâ sonlu olduğu bilimsel disiplinlere bölündü.
Sonuç itibariyle, her doğal afeti bir başkasından bağımsız halde ele almaya alışkınız. Buna rağmen, bir selin oluşması için yağmurdan ve bir orman yangını başlatmak için bir kıvılcımdan daha fazlasına muhtaçlık var. İklim sistemimizin bütün ögeleri -ve oluşturduğu tehlikeler- şu yahut bu türlü birbirleriyle ilişkili.
İKLİME BÜTÜNLÜKLÜ BİR BAKIŞ
Bu etkileşimler ve irtibatlar yeni değil, sadece, onları evvelce bu kadar birleşik bir halde düşünmüyorduk. Bir felaket ötekinin peşinden git gide daha süratli bir biçimde geldiğinde, bu durum şok edici görünebilir. Bunun niçini, iklimsel tehlikeleri tek başına kıymetlendirmek üzere eğitilmiş olmamız ve bir seferde tek bir tipe (mesela kuraklık ya da sel) odaklanmamız. Neredeyse bütün risk değerlendirmeleri, birbirine bağlı olaylarla bağlı riskleri hafifçee alıyor.
Buna rağmen, iklimimiz ısınmayı sürdürdükçe, ana çizgileri değişiyor. Bu risklerin ve sebeplerinin birbirleriyle etkileşime girme biçimleri de süratle değişiyor ve çok hava olaylarının tarifine meydan okuyor. Yakın vakte dek, çok hava olayları içindeki temaslar bilimsel topluluk tarafınca büyük ölçüde görmezden gelindi. Ancak artık bu karmaşık ilgileri haritalama vazifesi yürüten memleketler arası araştırmaların sayısı çoğalıyor.
İNSANLARIN HAYAT BİÇİMİ DEĞİŞECEK
‘Bileşik olaylar’ -hemen çabucak 2012 yılında IPCC tarafınca kabul edilen bir terim-, sonuçta altta yatan bir sistemin başa çıkma kapasitesini aşan niçinlerin bir karışımının sonuçlarını izah edebilir. Bunlar, orman yangını üzere bir tehlikenin, kuraklık üzere çevreyi felakete hazırlayan bir öge tarafınca daha da kötüleştiği olayları içerir.
Bu karmaşık olayların yarattığı teyakkuz hali, daha sıcak bir dünyada ömrümüzü yaşama formumuzu de etkileyecektir. Disiplinler içinde yürütülen daha fazla araştırmanın yanı sıra, hava şartlarıyla ilişkili bütün tehlikelere ve bunların karmaşık ve değişken etkileşimlerini takip eden afet risk değerlendirmesi ve iklim değişikliğine ahenk için, yeni yaklaşımlara muhtaçlığımız var. İklim modellemesi alanında yaşanan gelişmeler, bu tıp bir bilimde, daha fazlasını da yapabileceğimiz manasına geliyor ve iklim krizi, bunu yapmamız gerektiğini gösteriyor.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)