Carly Cassella
Araştırmacılar, insan kaynaklı emisyonun ve arazi kullanmasının mevcut haliyle devam ettirilmesi durumunda, 2050 yılına dek Afrika’daki büyük insansı maymunların ömür alanlarının yüzde 94’lük bir kısmını kaybedeceğini iddia ediyorlar. Bu felaket yaşanmadan evvel fosil yakıt emisyonunu azaltarak ve ekosistemleri koruyarak harekete geçsek dahi, araştırma modelleri, önümüzdeki otuz yıl ortasında gorillerin, şempanzelerin ve bonoboların Afrika’daki ömür alanlarının yüzde 85’ini yitireceğini ortaya koyuyor.
ÖNGÖRÜLER İÇ KARARTICI
Senaryolardan hangisi gerçekleşirse gerçekleşsin, toplam ömür alanı kaybının neredeyse yarısı ulusal parklar üzere korunan alanlarda gerçekleşebilir. Sonuçta, iklim değişikliği, insan imali hudutlarda durmuyor. Dünya daha da ısındıkça ve doğal alanlar değiştikçe, büyük insansı maymunların sürekli daha yüksek bir yere sığınma talihi vardır ama bu vakit alır ve bir epeyce cinsin üreme süreci yavaştır ve uygun ortamlar gerektirir.
Bu çeşit göçler eşzamanlı formda büyük insansı maymunları korunaklı alanlardan çıkararak nüfuslarını daha da büyük bir risk altına sokabilir. Aslında, bir küme yeni araştırma modeli, gelecekte şempanzeler, goriller ve bonobolar için gereken alanların büyük oranda tarım, madencilik, ormancılık, avcılık üzere faaliyetlere ve kentsel genişlemeye maruz kalan korunmasız alanlara hakikat kayacağını öngörüyor.
Mevcut öngörüler, bugüne kadar Afrika büyük insansı maymun toplulukları hakkında toplanan en geniş kapsamlı bilgi tabanına dayanıyor. Araştırmacılar, çeşitli iklim iddialarını, arazi kullanım datalarını ve insan nüfusuna dair artış projeksiyonlarını kullanarak, bu canlıların gerçekte ne kadar tehlike altında olduğunu ortaya koydular. Son senelerda büyük maymunların durumunun ne kadar berbata gittiğini gösteren bir hayli araştırma yapılmış olsa da, az sayıdaki çalışma gelecekte maymun topluluklarının başına neler geleceğini öngörmeyi amaçladı.
HEM ASYA HEM AFRİKA’DAKİ SOYLAR TÜKENİYOR
Hem Afrika tıpkı vakitte Asya’da bulunan büyük insansı maymunların hepsinin de kuşağı tükenmekte; kimileri vefat kalım sınırındalar ve ömür alanlarından geriye kalanlar da insan kaynaklı müdahaleler yüzünden süratle yok oluyor. İşte bu noktada, en yeterli senaryo bile harika görünmüyor. Afrika’da yaşayan büyük insansı maymunlar için belirlediğimiz muhafaza alanları yetersiz kalıyor.
Kullanılan araştırma modelleri, gelecekte, korunaklı alanlarının hâlâ varlığını koruyup korumadığına bakılmaksızın, Afrika’daki bütün büyük insansı maymunların devasa hayat alanı kayıplarına maruz kalacağını öngörüyor. Şu anda, bir fazlaca Afrika insansı maymunu muhafaza alanlarının haricinde, bilhassa de tarıma ya da palmiye yağı üretimine ayrılan alanlarda yaşıyor.
Örnek olarak, tüm Grauer gorillerinin dörtte üçü, dağ gorillerinin yüzde 64’ü, ırmak gorillerinin yüzde 91’i, bonoboların yüzde 80’i, Nijerya-Kamerun şempanzelerinin yüzde 90’ı, doğu şempanzelerinin yüzde 80’i ve merkez Afrika şempanzelerinin yüzde 80’i müdafaa alanları haricinde yaşıyor. Varsayım edeceğiniz üzere, bu korunmasız alanlar da insan kaynaklı ziyanlara karşı daha savunmasız durumda.
Liverpool’daki John Moores Üniversitesi’nde primat ekolojisi ve korunması üzerine araştırmalar yapan Joana Carvalho, “En büyük hayat alanı kayıplarının korunan bölgelerin haricinde gerçekleşmesinin bekleniyor olması, Afrika’da mevcut müdafaa altındaki alanların oluşturduğu ağın, büyük maymun topluluklarına uygun olan ömür alanlarını korumak ve onları faal bir biçimde birbirine bağlamak için ne kadar yetersiz olduğunu gözler önüne seriyor” diyor.
GÖÇ İÇİN KÂFİ VAKİT KALMADI
Hiç kuşku yok ki, iklim değişikliği, bir yandan birtakım ömür alanlarını büyük maymunlar için daha az alımlı hale getirirken başka yandan yeni habitatlar yaratabilir. tıpkı vakitte, büyük insansı maymun topluluklarının yeni ve elverişli alanlara dağılması yüzlerce, tahminen de binlerce yıl sürebilir. Muhtemelen otuz yıl bunun için kâfi değil. Araştırmacılar, iklim değişikliğinin gerçekleşme suratı göz önünde bulundurulduğunda, büyük insansı maymunların büyük ihtimalle ihtiyaç duyulan oranda göç edemeyeceğini düşünüyorlar.
Bu durum, biroldukça çeşit için yok oluş manasına gelebilir. örneğin, geleceğe ait senaryolar bağlamında gerçekleştirilen yeni bir çalışma, şempanzelerin hayat alanlarını değiştirmemeleri durumunda, yaşadıkları bölgenin dörtte üçünden çoksını kaybedeceklerini gösteriyor. Başka yandan, dağ gorilleri ve ırmak gorillerinin gidebileceği öteki hiç bir yer yok. Elimizdeki modeller, en uygun senaryoda bile bu iki büyük maymun çeşidine uygun olan ömür alanlarının büsbütün kaybolacağını ve yeni ve uygun bir ömür alanı bulunmasının mümkün olmayacağını gösterdi.
TABİAT TALANININ HEMEN DURMASI GEREKİYOR
Max Planck Enstitüsü’nde misyon yapan ekolojist Hjalmar Kühl, “Büyük insansı maymunların bölgelerinden çıkarılan doğal kaynakların global çaptaki tüketimi, bu canlıların yaşadığı çöküşün ana niçinlerinden biridir” diyor: “Bu kaynaklardan faydalanan tüm topluluklar daha sürdürülebilir bir iktisat geliştirerek büyük insansı maymunlar, hayat alanları ve buralarda yaşayan beşerler için daha âlâ bir gelecek sağlama sorumluluğunu taşıyorlar.”
Asya’da bulunan büyük insansı maymunlar da benzeri meselelerle karşı karşıya. 1990’lardan beridir orangutanların ömür alanlarının yüzde 80’inden çoksı yok oldu ve birtakım uzmanlar tıpkı doğrultuda devam edersek bu büyük maymunlarının soyunun da on yıl ortasında olabileceğini düşünüyor.
Yeni araştırmanın muharrirleri, “İklim değişikliğinin Afrika maymunları için alan kaybını daha da berbat bir hale getirmesini ve sonuçta orangutanları etkilemesi beklendiği için, çeşitlerin kalıcılığı bağlamında önemli tehditler yaratacağını önbakılırsabiliriz” diyor. Yüzyılın sonuna gelindiğinde, insanların geriye kalan tek büyük maymun olma ihtimali ziyadesiyle yüksek.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Araştırmacılar, insan kaynaklı emisyonun ve arazi kullanmasının mevcut haliyle devam ettirilmesi durumunda, 2050 yılına dek Afrika’daki büyük insansı maymunların ömür alanlarının yüzde 94’lük bir kısmını kaybedeceğini iddia ediyorlar. Bu felaket yaşanmadan evvel fosil yakıt emisyonunu azaltarak ve ekosistemleri koruyarak harekete geçsek dahi, araştırma modelleri, önümüzdeki otuz yıl ortasında gorillerin, şempanzelerin ve bonoboların Afrika’daki ömür alanlarının yüzde 85’ini yitireceğini ortaya koyuyor.
ÖNGÖRÜLER İÇ KARARTICI
Senaryolardan hangisi gerçekleşirse gerçekleşsin, toplam ömür alanı kaybının neredeyse yarısı ulusal parklar üzere korunan alanlarda gerçekleşebilir. Sonuçta, iklim değişikliği, insan imali hudutlarda durmuyor. Dünya daha da ısındıkça ve doğal alanlar değiştikçe, büyük insansı maymunların sürekli daha yüksek bir yere sığınma talihi vardır ama bu vakit alır ve bir epeyce cinsin üreme süreci yavaştır ve uygun ortamlar gerektirir.
Bu çeşit göçler eşzamanlı formda büyük insansı maymunları korunaklı alanlardan çıkararak nüfuslarını daha da büyük bir risk altına sokabilir. Aslında, bir küme yeni araştırma modeli, gelecekte şempanzeler, goriller ve bonobolar için gereken alanların büyük oranda tarım, madencilik, ormancılık, avcılık üzere faaliyetlere ve kentsel genişlemeye maruz kalan korunmasız alanlara hakikat kayacağını öngörüyor.
Mevcut öngörüler, bugüne kadar Afrika büyük insansı maymun toplulukları hakkında toplanan en geniş kapsamlı bilgi tabanına dayanıyor. Araştırmacılar, çeşitli iklim iddialarını, arazi kullanım datalarını ve insan nüfusuna dair artış projeksiyonlarını kullanarak, bu canlıların gerçekte ne kadar tehlike altında olduğunu ortaya koydular. Son senelerda büyük maymunların durumunun ne kadar berbata gittiğini gösteren bir hayli araştırma yapılmış olsa da, az sayıdaki çalışma gelecekte maymun topluluklarının başına neler geleceğini öngörmeyi amaçladı.
HEM ASYA HEM AFRİKA’DAKİ SOYLAR TÜKENİYOR
Hem Afrika tıpkı vakitte Asya’da bulunan büyük insansı maymunların hepsinin de kuşağı tükenmekte; kimileri vefat kalım sınırındalar ve ömür alanlarından geriye kalanlar da insan kaynaklı müdahaleler yüzünden süratle yok oluyor. İşte bu noktada, en yeterli senaryo bile harika görünmüyor. Afrika’da yaşayan büyük insansı maymunlar için belirlediğimiz muhafaza alanları yetersiz kalıyor.
Kullanılan araştırma modelleri, gelecekte, korunaklı alanlarının hâlâ varlığını koruyup korumadığına bakılmaksızın, Afrika’daki bütün büyük insansı maymunların devasa hayat alanı kayıplarına maruz kalacağını öngörüyor. Şu anda, bir fazlaca Afrika insansı maymunu muhafaza alanlarının haricinde, bilhassa de tarıma ya da palmiye yağı üretimine ayrılan alanlarda yaşıyor.
Örnek olarak, tüm Grauer gorillerinin dörtte üçü, dağ gorillerinin yüzde 64’ü, ırmak gorillerinin yüzde 91’i, bonoboların yüzde 80’i, Nijerya-Kamerun şempanzelerinin yüzde 90’ı, doğu şempanzelerinin yüzde 80’i ve merkez Afrika şempanzelerinin yüzde 80’i müdafaa alanları haricinde yaşıyor. Varsayım edeceğiniz üzere, bu korunmasız alanlar da insan kaynaklı ziyanlara karşı daha savunmasız durumda.
Liverpool’daki John Moores Üniversitesi’nde primat ekolojisi ve korunması üzerine araştırmalar yapan Joana Carvalho, “En büyük hayat alanı kayıplarının korunan bölgelerin haricinde gerçekleşmesinin bekleniyor olması, Afrika’da mevcut müdafaa altındaki alanların oluşturduğu ağın, büyük maymun topluluklarına uygun olan ömür alanlarını korumak ve onları faal bir biçimde birbirine bağlamak için ne kadar yetersiz olduğunu gözler önüne seriyor” diyor.
GÖÇ İÇİN KÂFİ VAKİT KALMADI
Hiç kuşku yok ki, iklim değişikliği, bir yandan birtakım ömür alanlarını büyük maymunlar için daha az alımlı hale getirirken başka yandan yeni habitatlar yaratabilir. tıpkı vakitte, büyük insansı maymun topluluklarının yeni ve elverişli alanlara dağılması yüzlerce, tahminen de binlerce yıl sürebilir. Muhtemelen otuz yıl bunun için kâfi değil. Araştırmacılar, iklim değişikliğinin gerçekleşme suratı göz önünde bulundurulduğunda, büyük insansı maymunların büyük ihtimalle ihtiyaç duyulan oranda göç edemeyeceğini düşünüyorlar.
Bu durum, biroldukça çeşit için yok oluş manasına gelebilir. örneğin, geleceğe ait senaryolar bağlamında gerçekleştirilen yeni bir çalışma, şempanzelerin hayat alanlarını değiştirmemeleri durumunda, yaşadıkları bölgenin dörtte üçünden çoksını kaybedeceklerini gösteriyor. Başka yandan, dağ gorilleri ve ırmak gorillerinin gidebileceği öteki hiç bir yer yok. Elimizdeki modeller, en uygun senaryoda bile bu iki büyük maymun çeşidine uygun olan ömür alanlarının büsbütün kaybolacağını ve yeni ve uygun bir ömür alanı bulunmasının mümkün olmayacağını gösterdi.
TABİAT TALANININ HEMEN DURMASI GEREKİYOR
Max Planck Enstitüsü’nde misyon yapan ekolojist Hjalmar Kühl, “Büyük insansı maymunların bölgelerinden çıkarılan doğal kaynakların global çaptaki tüketimi, bu canlıların yaşadığı çöküşün ana niçinlerinden biridir” diyor: “Bu kaynaklardan faydalanan tüm topluluklar daha sürdürülebilir bir iktisat geliştirerek büyük insansı maymunlar, hayat alanları ve buralarda yaşayan beşerler için daha âlâ bir gelecek sağlama sorumluluğunu taşıyorlar.”
Asya’da bulunan büyük insansı maymunlar da benzeri meselelerle karşı karşıya. 1990’lardan beridir orangutanların ömür alanlarının yüzde 80’inden çoksı yok oldu ve birtakım uzmanlar tıpkı doğrultuda devam edersek bu büyük maymunlarının soyunun da on yıl ortasında olabileceğini düşünüyor.
Yeni araştırmanın muharrirleri, “İklim değişikliğinin Afrika maymunları için alan kaybını daha da berbat bir hale getirmesini ve sonuçta orangutanları etkilemesi beklendiği için, çeşitlerin kalıcılığı bağlamında önemli tehditler yaratacağını önbakılırsabiliriz” diyor. Yüzyılın sonuna gelindiğinde, insanların geriye kalan tek büyük maymun olma ihtimali ziyadesiyle yüksek.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)