Brandon Specktor
İklim değişikliği, dünya genelindeki kasırgaların ve öbür çok hava olaylarının sıklığını ve şiddetini daha şimdiden artırdı. Ne var ki, ufukta Amerika’nın kıyı şeridinde hasara niye olabilecek daha küçük, daha az dikkat çeken bir tehdit daha var.
‘Yıkıcı seller’ diye de isimlendirilen yüksek gelgit taşkınları, gelgitler günlük ortalama seviyenin yaklaşık 0.6 metre üzerine çıktığında ve caddelere taşmaya yahut yağmur kanallarından dışarı sızmaya başladığında kıyı bölgelerinde gerçekleşir. Bu seller, sokakları ve meskenleri sular altında bırakan, işletmeleri kapanmaya zorlayan ve kanalizasyon taşkınlarına sebep olan açık bir felaketten daha fazla ziyan vericidir; birebir vakitte, ne kadar uzun sürerlerse, o kadar fazla ziyan verebilirler.
2019’DA 600’Den çok SEL YAŞANDI
Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne (NOAA) nazaran, ABD 2019 yılında bu sellerin 600’ünden çoksını yaşadı. Ancak artık, NASA öncülüğünde yürütülen yeni bir araştırma, ABD’de yıkıcı sellerin 2030’larda hayli daha sık görüleceği konusunda ihtarda bulunuyor ve ABD kıyı şeridinin büyük kısmının en az on yıl boyunca her yıl üç ilâ dört kat daha fazla gelgit seline maruz kalacağını belirtiyor.
Nature Climate Change isimli mecmuada 21 Haziran günü yayınlanan araştırma, bu fazladan taşkın günlerinin yıl içerisinde eşit halde dağılmayacağı, bundan çok, büyük olasılıkla sadece birkaç ay ortasında bir ortada yaşanacağı ikazında bulunuyor; şu anda ayda sadece iki ya da üç taşkın yaşanan kıyı bölgeleri, yakında onlarca ya da daha fazla sele maruz kalabilir.
Araştırmacılar, bu uzun periyodik kıyı taşkın mevsimlerinin, kıyı toplulukları bunlara karşı şimdiden bir plan hazırlamaya başlamazsa, ömürlerine ve geçim kaynaklarına büyük sekte vuracağı konusunda uyarıyorlar. Hawaii Üniversitesi’nde yardımcı doçent ve araştırmanın başyazarı olan Phil Thompson, “Zaman geçtikçe biriken tesirin bir sonucu olacak” diyor: “Ayda 10 ya da 15 kere taşkın olduğunda, bir işletme otoparkı su altındayken çalışmasını sürdüremez. Beşerler işlerini kaybederler zira işe gidemezler. Sızan kanalizasyon suları bir halk sıhhati sorunu haline gelir.”
Sel yaşanan günlerde bu kestirimi artışı farklı etkenler tetikler.
BİRDen çok TESİR BÜYÜK SONUÇLAR YARATACAK
Öncelikle, deniz düzeylerinde bir yükseliş yaşanıyor. Global ısınma atmosferimizi ısıtırken buzullar rekor bir süratte eriyor ve okyanusa devasa ölçüde eriyik su salıyor. NOAA’nın aktardığına bakılırsa, sonuç itibariyle, global ortalama deniz düzeyleri 1880 yılından bu yana yaklaşık 21 ilâ 24 santimetre yükseldi ve bunun neredeyse üçte biri sırf son 25 yıl ortasında gerçekleşti. 2100 yılına gelindiğinde, insanların önümüzdeki senelerda sera gazı emisyonlarını ne kadar başarılı halde azalttıklarına bağlı halde, deniz düzeyleri 2000 yılında şimdiki düzeylerinden 0.3 m ilâ 2.5 m içinde rastgele bir seviyede yükselebilir.
Yükselmekte olan deniz düzeyleri tek başına yüksek gelgit taşkınlarının yaşanma sıklığını artıracak; tıpkı vakitte, kozmostan da biraz yardım alacaklar, bilhassa de Ay’dan. Ay gelgitleri etkilese de, Ay’ın çekim gücü yıldan yıla değişkenlik gösterir; Ay, aslında yörüngesinde bir ‘yalpalama’ yaşar ve bu, 18.6 yıllık ritmik bir döngü içerisinde, Dünya’ya nazaran pozisyonunu yavaşça halde değiştirir. Döngünün yarısı boyunca Ay Dünya’daki gelgitleri bastırır; bu da denizin az yükselmesine ve fazla çekilmesine yol açar. NASA’nın aktardığı kadarıyla, döngünün başka yarısı kelam konusu olduğunda, gelgitlerin gücü artar; daha fazla yükselme ve daha az çekilme meydana gelir
Araştırmacılara bakılırsa, şu anda döngünün gelgiti güçlendiren kısmındayız; bir daha sonraki gelgit güçlendirici döngü 2030’ların ortalarında başlayacak ve bu biçimdea dek, global deniz düzeyleri, olağandan daha fazla olan yükselmeleri bilhassa yıkıcı bir hale getirecek düzeye çıkarmış olacak.
HEMEN PLANLAMAYA BAŞLANMALI
Araştırma takımı, deniz düzeyindeki yükselmesinin ve Ay döngüsünün birleşik tesiri sonucunda, yüksek gelgit taşkınlarının tüm ABD kıyılarında hızla çoğalacağını belirtiyorlar. Araştırmacılar, on yıldan biraz daha uzun bir vakit zarfında, yüksek gelgit selinin ‘bölgesel bir sıkıntıdan ulusal bir meseleye dönüşeceğini ve ABD kıyılarının büyük kısmının bundan olumsuz halde etkileneceğini’ söylüyor.
İklim döngüsünün barındırdığı El Niño kasırgaları üzere öteki ögeler, bu taşkın günlerinin yılın makul periyotlarında kümeleşmesine yol açacak ve bu da aylar boyunca süren yıkıcı kıyı sellerine niye olacak. Araştırmacılar, bu kulağa dehşetli gelse de planlama yapabilmek için yanlışsız anlaşılmasının kıymetli olduğunu söylüyorlar. NASA’ya bağlı Jet İtiş Laboratuvarı’ndan [JPL] çalışmanın ortak muharriri Ben Hamlington yaptığı açıklamada, “Tüm [aşırı iklim] olaylarının muhakkak bir ayda yığılacağını ya da bir yılın ikinci yarısında birincisinden daha şiddetli sellere niye olacağını anlamak faydalı bir bilgidir” diyor.
Çok iklim olayları, Amerika’nın kıyılarını vurduğunda ulusal medyanın tamamının dikkatini çekebilir lakin hayli yakında yüksek gelgit sellerinin görmezden gelinmesi imkânsız bir hâl alacak. Muharrirler, şimdiden planlamaya başlamanın en gerçek davranış olduğunu belirtiyorlar.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
İklim değişikliği, dünya genelindeki kasırgaların ve öbür çok hava olaylarının sıklığını ve şiddetini daha şimdiden artırdı. Ne var ki, ufukta Amerika’nın kıyı şeridinde hasara niye olabilecek daha küçük, daha az dikkat çeken bir tehdit daha var.
‘Yıkıcı seller’ diye de isimlendirilen yüksek gelgit taşkınları, gelgitler günlük ortalama seviyenin yaklaşık 0.6 metre üzerine çıktığında ve caddelere taşmaya yahut yağmur kanallarından dışarı sızmaya başladığında kıyı bölgelerinde gerçekleşir. Bu seller, sokakları ve meskenleri sular altında bırakan, işletmeleri kapanmaya zorlayan ve kanalizasyon taşkınlarına sebep olan açık bir felaketten daha fazla ziyan vericidir; birebir vakitte, ne kadar uzun sürerlerse, o kadar fazla ziyan verebilirler.
2019’DA 600’Den çok SEL YAŞANDI
Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne (NOAA) nazaran, ABD 2019 yılında bu sellerin 600’ünden çoksını yaşadı. Ancak artık, NASA öncülüğünde yürütülen yeni bir araştırma, ABD’de yıkıcı sellerin 2030’larda hayli daha sık görüleceği konusunda ihtarda bulunuyor ve ABD kıyı şeridinin büyük kısmının en az on yıl boyunca her yıl üç ilâ dört kat daha fazla gelgit seline maruz kalacağını belirtiyor.
Nature Climate Change isimli mecmuada 21 Haziran günü yayınlanan araştırma, bu fazladan taşkın günlerinin yıl içerisinde eşit halde dağılmayacağı, bundan çok, büyük olasılıkla sadece birkaç ay ortasında bir ortada yaşanacağı ikazında bulunuyor; şu anda ayda sadece iki ya da üç taşkın yaşanan kıyı bölgeleri, yakında onlarca ya da daha fazla sele maruz kalabilir.
Araştırmacılar, bu uzun periyodik kıyı taşkın mevsimlerinin, kıyı toplulukları bunlara karşı şimdiden bir plan hazırlamaya başlamazsa, ömürlerine ve geçim kaynaklarına büyük sekte vuracağı konusunda uyarıyorlar. Hawaii Üniversitesi’nde yardımcı doçent ve araştırmanın başyazarı olan Phil Thompson, “Zaman geçtikçe biriken tesirin bir sonucu olacak” diyor: “Ayda 10 ya da 15 kere taşkın olduğunda, bir işletme otoparkı su altındayken çalışmasını sürdüremez. Beşerler işlerini kaybederler zira işe gidemezler. Sızan kanalizasyon suları bir halk sıhhati sorunu haline gelir.”
Sel yaşanan günlerde bu kestirimi artışı farklı etkenler tetikler.
BİRDen çok TESİR BÜYÜK SONUÇLAR YARATACAK
Öncelikle, deniz düzeylerinde bir yükseliş yaşanıyor. Global ısınma atmosferimizi ısıtırken buzullar rekor bir süratte eriyor ve okyanusa devasa ölçüde eriyik su salıyor. NOAA’nın aktardığına bakılırsa, sonuç itibariyle, global ortalama deniz düzeyleri 1880 yılından bu yana yaklaşık 21 ilâ 24 santimetre yükseldi ve bunun neredeyse üçte biri sırf son 25 yıl ortasında gerçekleşti. 2100 yılına gelindiğinde, insanların önümüzdeki senelerda sera gazı emisyonlarını ne kadar başarılı halde azalttıklarına bağlı halde, deniz düzeyleri 2000 yılında şimdiki düzeylerinden 0.3 m ilâ 2.5 m içinde rastgele bir seviyede yükselebilir.
Yükselmekte olan deniz düzeyleri tek başına yüksek gelgit taşkınlarının yaşanma sıklığını artıracak; tıpkı vakitte, kozmostan da biraz yardım alacaklar, bilhassa de Ay’dan. Ay gelgitleri etkilese de, Ay’ın çekim gücü yıldan yıla değişkenlik gösterir; Ay, aslında yörüngesinde bir ‘yalpalama’ yaşar ve bu, 18.6 yıllık ritmik bir döngü içerisinde, Dünya’ya nazaran pozisyonunu yavaşça halde değiştirir. Döngünün yarısı boyunca Ay Dünya’daki gelgitleri bastırır; bu da denizin az yükselmesine ve fazla çekilmesine yol açar. NASA’nın aktardığı kadarıyla, döngünün başka yarısı kelam konusu olduğunda, gelgitlerin gücü artar; daha fazla yükselme ve daha az çekilme meydana gelir
Araştırmacılara bakılırsa, şu anda döngünün gelgiti güçlendiren kısmındayız; bir daha sonraki gelgit güçlendirici döngü 2030’ların ortalarında başlayacak ve bu biçimdea dek, global deniz düzeyleri, olağandan daha fazla olan yükselmeleri bilhassa yıkıcı bir hale getirecek düzeye çıkarmış olacak.
HEMEN PLANLAMAYA BAŞLANMALI
Araştırma takımı, deniz düzeyindeki yükselmesinin ve Ay döngüsünün birleşik tesiri sonucunda, yüksek gelgit taşkınlarının tüm ABD kıyılarında hızla çoğalacağını belirtiyorlar. Araştırmacılar, on yıldan biraz daha uzun bir vakit zarfında, yüksek gelgit selinin ‘bölgesel bir sıkıntıdan ulusal bir meseleye dönüşeceğini ve ABD kıyılarının büyük kısmının bundan olumsuz halde etkileneceğini’ söylüyor.
İklim döngüsünün barındırdığı El Niño kasırgaları üzere öteki ögeler, bu taşkın günlerinin yılın makul periyotlarında kümeleşmesine yol açacak ve bu da aylar boyunca süren yıkıcı kıyı sellerine niye olacak. Araştırmacılar, bu kulağa dehşetli gelse de planlama yapabilmek için yanlışsız anlaşılmasının kıymetli olduğunu söylüyorlar. NASA’ya bağlı Jet İtiş Laboratuvarı’ndan [JPL] çalışmanın ortak muharriri Ben Hamlington yaptığı açıklamada, “Tüm [aşırı iklim] olaylarının muhakkak bir ayda yığılacağını ya da bir yılın ikinci yarısında birincisinden daha şiddetli sellere niye olacağını anlamak faydalı bir bilgidir” diyor.
Çok iklim olayları, Amerika’nın kıyılarını vurduğunda ulusal medyanın tamamının dikkatini çekebilir lakin hayli yakında yüksek gelgit sellerinin görmezden gelinmesi imkânsız bir hâl alacak. Muharrirler, şimdiden planlamaya başlamanın en gerçek davranış olduğunu belirtiyorlar.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)