Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK) Lideri ve Sıhhat Bakanlığı Koronavirüs Bilim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, tüm dünyayı süratle tesiri altına alan ve yeniyıl arifesinde ABD ve Avrupa’da kapanmaları bir daha gündeme getiren Omicron varyantı hakkında değerlendirmelerde bulundu.
Prof. Dr. Yavuz, pandemi başladığından beri daima yeni dalgalardan bahsedildiğini lakin bu sefer önemli bir tsunami ile karşı karşıya olunduğunu söylemiş oldu. Prof. Dr. Yavuz, Güney Afrika’dan gelen datalar hastalığın yavaşça seyirli olduğunu gösterse de olayların çoğunluğunu gençlerin oluşturması ve Güney Afrika’da toplumda hastalığı geçirme oranının yüzde 75’leri bulması niçiniyle Omicron’un yavaşça hastalığa niye olduğuna dair kesin bir kanıya ulaşmak için çabucak hemen çok erken olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Yavuz, İngiltere ve Norveç’ten gelen bilgilere bakılırsa hastalık seyrinin daha fazlaca Delta varyantına benzediği istikametinde olduğunu, fakat Omicron’un bulaşma suratının Delta’yı katladığı göz önüne alındığında, olay sayılarının sıhhat sistemlerini zorlayabilecek seviyelere ulaşma riski bulunduğunu belirtti.
“AMERİKA’DA BİR AY İÇİNDE NEREDEYSE BASKIN HALE GELDİ”
Prof. Dr. Yavuz, “Güney Afrika’da Kasım sonuna yanlışsız ortaya çıktıktan daha sonra, bir ay ortasında inanılmaz süratli çoğalarak, yaklaşık her 2 günde bir, enfeksiyon sayısı ikiye katlanarak, şu anda tüm enfeksiyonların yüzde yüze yakınına niye oluyor Omicron. Orada tanımlandıktan kısa mühlet ortasında de şimdi dünyanın bütün ülkelerine yayıldı tıpkı süratle. Ne yazık ki öbür ülkelerde de baskın hale gelmeye başladı. Dün örneğin Amerika Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi CDC genomik surveyansı deklare ettilar, yüzde 73. (Yani yeni Kovid enfeksiyonlarının yüzde 73’ü Omicron’a bağlı ortaya çıkıyor.) Çok makus olduğunu duyuyorduk ancak ben de beklemiyordum bu kadarını açıkçası. Daha 1 ay geçmeden ABD’de de neredeyse baskın hale gelmiş durumda.” dedi.
“AVRUPA DATALARI GÜNEY AFRİKA’DAKİ ÜZERE GÖRÜNMÜYOR”
Güney Afrika’da hastalığın yavaşça seyirli gözlenmesinin rehavete yol açmaması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Yavuz, “Halkın şimdi yüzde 75’i hastalığı geçirmiş durumda. Sanki ona mı bağlı, yoksa orada daha genç bir nüfus var, ona mı bağlı; çabucak hemen bu sorunun karşılığı ortaya çıkmadı. Lakin Avrupa tecrübesine bakıyoruz, mesela İngiltere’de şu an süratle çoğalıyor. Norveç’te bir daha olayların neredeyse yüzde 25’i Omicron. Orada birebir tablo görülmedi açıkçası. Daha epey Delta üzere ilerliyor hastalığın seyri. Bu süratle çoğalan bir virüsün o kadar fazlaca fazla sayıda insanı hastalandırabilir ki hem hastane kapasitelerini aşma, birebir vakitte vefatları artırma riski devasa yükseklikte. Bu niçinle evvelkileri daima dalga olarak görüyorduk lakin şu andaki hakikaten tsunami gidiyor. Çok süratli yayılıyor ve fazlaca sayıda insanı fazlaca kolay bir biçimde enfekte edebiliyor. Hem hadise sayısını tıpkı vakitte vefat sayılarının artırabileceğine yönelik datalar var. Bu epey korku yaratıyor bizde gerçekten” biçiminde konuştu.
“LİSEYE GİDEN KENDİ KIZIMA DA AŞI YAPTIRDIM”
Omicron açısından alınması gereken tedbirlere de değinen Prof. Dr. Yavuz, bunun başında bir daha aşılamanın geldiğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Yavuz, “Bizim en büyük kahrımız bu hastalıkta, vefat. Şu anda aşılama sağlandığında, ek dozlar da yapıldığında, bir daha vefat ve ağır hastalıktan korunabilmek büyük oranda mümkün oluyor. Yapılan çalışmalarda aşılanmanın, üç doz mRNA aşısından daha sonra hala yüzde 75 ağır hastalık ve mevtten koruduğu gösterildi. Türkiye’de aşılanma oranımız hala yüzde 60’larda. Bunu artırmamız koşul. Çocuk kümesinde da aşılanmaya geçilmesi gerekiyor. 5-11 yaş kümesine kullanılan aşının Türkiye’ye de gelmesi ve aşı hakkı tanınması gerekiyor. bir daha genç yaş kümesinde, 12 yaş üstünde aşılama fazlaca yavaş gidiyor. Benim kızım da lise öğrencisi ve aşı hakkı tanımlandığı anda yaptırdım. Üçüncü doz hakkı geldiğinde, onu da yaptıracağım.” diye konuştu.
“BİLMEDİĞİNİZ ŞAHISLARLA BİR ORTAYA GELMEYİN”
Dünyada çeşitli ülkelerde kapanma kararlarının alınmaya başlandığını fakat Türkiye için bu biçimde bir durumun şu an kelam konusu olmadığının tekraren lisana getirildiğini söyleyen Prof. Dr. Yavuz, “En azından kalabalıkların azaltılması yoluna gidilebilir. Maske kullanması fazlaca kritik hale geliyor. Uygun ve düzgün maske kullanmak gerekiyor. Bilhassa riskli kümelerde tarama testlerinin, erkenden yakalayarak izole edebilmek için yapılması lazım. Hapishaneler, okullar üzere yerlerde tertipli tarama testleri yapılmalı. Mümkünse uygun dallarda uzaktan çalışma sistemine bu vakitte geri dönülmesi tesirli olabilir. Ancak en kıymetlisi bilhassa yılbaşı kutlamaları sırasında katiyen fazlaca kalabalıklara girilmemeli. Bunalmış olmak akılsızca davranışlar yapmamıza münasebet olmamalı. Daha küçük kümelerle, mesela tam aşılı olduğunu bildiğiniz üç beş kişi ile tahminen bir ortaya gelinebilir. Fakat tanımadığınız, bilmediğiniz, aşı olup olmadığından bihaber olduğunuz kalabalık kümelerle, hele ki kapalı, kalabalık ortamlarda katiyetle bir ortaya gelinmemesi lazım.” formunda konuştu.
“PANKORONAVİRÜS AŞILARINDAN UMUTLUYUM”
Koronavirüslerin hepsine karşı tesirli olabilecek pankoronavirüs aşısı ile ilgili çalışmalardan da bahseden Prof. Dr. Yavuz, bu çalışmalardan ümitli olduğunu ve bu aşılar çıkarsa artık mutasyon derdi kalmadan tüm koronavirüs çeşitlerine karşı korunma sağlanabileceğini söyleyerek kelamlarını şu biçimde noktaladı:
“Bir teneffüs yolu virüsünün aşı bağışıklığından kaçması, bizim açımızdan fazlaca şaşırtan bir şey değil. Bunu gripten de esasen biliyoruz. Burada kıymetli olan, genomik sürveyansın yapılması ve (baskın olan suşa nazaran) aşının ne vakit değişmesi gerektiğine karar verilmesi. Örneğin grip aşılarında, aşı aktifliği yüzde 50’nin altına düştüğünde, o anda baskın olan suşa karşı yeni aşı çalışması yapılır. Şu anda hala üç doz mRNA aşıları ile yüzde 75’e varan oranlarda korunabiliyoruz. Bu, grip aşılarının etkinliğinden daha yüksek. Şu anda virüsün aşılardan kaçabilmesi, Spike proteininin aşikâr bölgelerinin üstündeki mutasyonlar niçiniyle oluyor. (Virüs Spike’ı kullanarak insan hücresine geçebiliyor yani bulaşıyor.) Ancak Spike proteininde mutasyondan korunmuş bölgeler de var. Onlar bulunarak da yeni aşı çalışmaları yürüyor. Lakin Sars-Cov 2’nin yalnızca Spike proteini değil, 29 tane farklı proteini var. Virüsün replikasyonu dediğimiz yani RNA’sının çoğalmasını (ötürüsıyla virüsün kendini çoğaltmasını) sağlayan birtakım enzimleri var. Ona karşı gelişen T hücre karşılığının (bağışıklığın hafıza hücresi), aslında bütün koronavirüslere, yani nezle yapanlar da dahil, MERS, SARS, bütün koronavirüslere karşı epey tesirli bir T hücre cevabı sağladığı gösterildi. Yalnızca Spike değil, virüsün toplamdaki 29 proteininin her birine karşı da çalışmalar yapılıyor. İşte bunların hepsini hedefleyebilecek, yani virüsün aşılardan kaçışını önleyebilecek pankoronavirüs aşıları bunlar. Bu çalışmalardan ümitliyiz bu biçimdece mutasyon kahrıyla başa çıkılmış olunacak. Aslında gripte de bu çalışmalar yapılıyor. Ben ümitliyim bu çalışmalardan, pankoronavirüs aşısı da kesinlikle bulunacaktır.”
Prof. Dr. Yavuz, pandemi başladığından beri daima yeni dalgalardan bahsedildiğini lakin bu sefer önemli bir tsunami ile karşı karşıya olunduğunu söylemiş oldu. Prof. Dr. Yavuz, Güney Afrika’dan gelen datalar hastalığın yavaşça seyirli olduğunu gösterse de olayların çoğunluğunu gençlerin oluşturması ve Güney Afrika’da toplumda hastalığı geçirme oranının yüzde 75’leri bulması niçiniyle Omicron’un yavaşça hastalığa niye olduğuna dair kesin bir kanıya ulaşmak için çabucak hemen çok erken olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Yavuz, İngiltere ve Norveç’ten gelen bilgilere bakılırsa hastalık seyrinin daha fazlaca Delta varyantına benzediği istikametinde olduğunu, fakat Omicron’un bulaşma suratının Delta’yı katladığı göz önüne alındığında, olay sayılarının sıhhat sistemlerini zorlayabilecek seviyelere ulaşma riski bulunduğunu belirtti.
“AMERİKA’DA BİR AY İÇİNDE NEREDEYSE BASKIN HALE GELDİ”
Prof. Dr. Yavuz, “Güney Afrika’da Kasım sonuna yanlışsız ortaya çıktıktan daha sonra, bir ay ortasında inanılmaz süratli çoğalarak, yaklaşık her 2 günde bir, enfeksiyon sayısı ikiye katlanarak, şu anda tüm enfeksiyonların yüzde yüze yakınına niye oluyor Omicron. Orada tanımlandıktan kısa mühlet ortasında de şimdi dünyanın bütün ülkelerine yayıldı tıpkı süratle. Ne yazık ki öbür ülkelerde de baskın hale gelmeye başladı. Dün örneğin Amerika Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi CDC genomik surveyansı deklare ettilar, yüzde 73. (Yani yeni Kovid enfeksiyonlarının yüzde 73’ü Omicron’a bağlı ortaya çıkıyor.) Çok makus olduğunu duyuyorduk ancak ben de beklemiyordum bu kadarını açıkçası. Daha 1 ay geçmeden ABD’de de neredeyse baskın hale gelmiş durumda.” dedi.
“AVRUPA DATALARI GÜNEY AFRİKA’DAKİ ÜZERE GÖRÜNMÜYOR”
Güney Afrika’da hastalığın yavaşça seyirli gözlenmesinin rehavete yol açmaması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Yavuz, “Halkın şimdi yüzde 75’i hastalığı geçirmiş durumda. Sanki ona mı bağlı, yoksa orada daha genç bir nüfus var, ona mı bağlı; çabucak hemen bu sorunun karşılığı ortaya çıkmadı. Lakin Avrupa tecrübesine bakıyoruz, mesela İngiltere’de şu an süratle çoğalıyor. Norveç’te bir daha olayların neredeyse yüzde 25’i Omicron. Orada birebir tablo görülmedi açıkçası. Daha epey Delta üzere ilerliyor hastalığın seyri. Bu süratle çoğalan bir virüsün o kadar fazlaca fazla sayıda insanı hastalandırabilir ki hem hastane kapasitelerini aşma, birebir vakitte vefatları artırma riski devasa yükseklikte. Bu niçinle evvelkileri daima dalga olarak görüyorduk lakin şu andaki hakikaten tsunami gidiyor. Çok süratli yayılıyor ve fazlaca sayıda insanı fazlaca kolay bir biçimde enfekte edebiliyor. Hem hadise sayısını tıpkı vakitte vefat sayılarının artırabileceğine yönelik datalar var. Bu epey korku yaratıyor bizde gerçekten” biçiminde konuştu.
“LİSEYE GİDEN KENDİ KIZIMA DA AŞI YAPTIRDIM”
Omicron açısından alınması gereken tedbirlere de değinen Prof. Dr. Yavuz, bunun başında bir daha aşılamanın geldiğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Yavuz, “Bizim en büyük kahrımız bu hastalıkta, vefat. Şu anda aşılama sağlandığında, ek dozlar da yapıldığında, bir daha vefat ve ağır hastalıktan korunabilmek büyük oranda mümkün oluyor. Yapılan çalışmalarda aşılanmanın, üç doz mRNA aşısından daha sonra hala yüzde 75 ağır hastalık ve mevtten koruduğu gösterildi. Türkiye’de aşılanma oranımız hala yüzde 60’larda. Bunu artırmamız koşul. Çocuk kümesinde da aşılanmaya geçilmesi gerekiyor. 5-11 yaş kümesine kullanılan aşının Türkiye’ye de gelmesi ve aşı hakkı tanınması gerekiyor. bir daha genç yaş kümesinde, 12 yaş üstünde aşılama fazlaca yavaş gidiyor. Benim kızım da lise öğrencisi ve aşı hakkı tanımlandığı anda yaptırdım. Üçüncü doz hakkı geldiğinde, onu da yaptıracağım.” diye konuştu.
“BİLMEDİĞİNİZ ŞAHISLARLA BİR ORTAYA GELMEYİN”
Dünyada çeşitli ülkelerde kapanma kararlarının alınmaya başlandığını fakat Türkiye için bu biçimde bir durumun şu an kelam konusu olmadığının tekraren lisana getirildiğini söyleyen Prof. Dr. Yavuz, “En azından kalabalıkların azaltılması yoluna gidilebilir. Maske kullanması fazlaca kritik hale geliyor. Uygun ve düzgün maske kullanmak gerekiyor. Bilhassa riskli kümelerde tarama testlerinin, erkenden yakalayarak izole edebilmek için yapılması lazım. Hapishaneler, okullar üzere yerlerde tertipli tarama testleri yapılmalı. Mümkünse uygun dallarda uzaktan çalışma sistemine bu vakitte geri dönülmesi tesirli olabilir. Ancak en kıymetlisi bilhassa yılbaşı kutlamaları sırasında katiyen fazlaca kalabalıklara girilmemeli. Bunalmış olmak akılsızca davranışlar yapmamıza münasebet olmamalı. Daha küçük kümelerle, mesela tam aşılı olduğunu bildiğiniz üç beş kişi ile tahminen bir ortaya gelinebilir. Fakat tanımadığınız, bilmediğiniz, aşı olup olmadığından bihaber olduğunuz kalabalık kümelerle, hele ki kapalı, kalabalık ortamlarda katiyetle bir ortaya gelinmemesi lazım.” formunda konuştu.
“PANKORONAVİRÜS AŞILARINDAN UMUTLUYUM”
Koronavirüslerin hepsine karşı tesirli olabilecek pankoronavirüs aşısı ile ilgili çalışmalardan da bahseden Prof. Dr. Yavuz, bu çalışmalardan ümitli olduğunu ve bu aşılar çıkarsa artık mutasyon derdi kalmadan tüm koronavirüs çeşitlerine karşı korunma sağlanabileceğini söyleyerek kelamlarını şu biçimde noktaladı:
“Bir teneffüs yolu virüsünün aşı bağışıklığından kaçması, bizim açımızdan fazlaca şaşırtan bir şey değil. Bunu gripten de esasen biliyoruz. Burada kıymetli olan, genomik sürveyansın yapılması ve (baskın olan suşa nazaran) aşının ne vakit değişmesi gerektiğine karar verilmesi. Örneğin grip aşılarında, aşı aktifliği yüzde 50’nin altına düştüğünde, o anda baskın olan suşa karşı yeni aşı çalışması yapılır. Şu anda hala üç doz mRNA aşıları ile yüzde 75’e varan oranlarda korunabiliyoruz. Bu, grip aşılarının etkinliğinden daha yüksek. Şu anda virüsün aşılardan kaçabilmesi, Spike proteininin aşikâr bölgelerinin üstündeki mutasyonlar niçiniyle oluyor. (Virüs Spike’ı kullanarak insan hücresine geçebiliyor yani bulaşıyor.) Ancak Spike proteininde mutasyondan korunmuş bölgeler de var. Onlar bulunarak da yeni aşı çalışmaları yürüyor. Lakin Sars-Cov 2’nin yalnızca Spike proteini değil, 29 tane farklı proteini var. Virüsün replikasyonu dediğimiz yani RNA’sının çoğalmasını (ötürüsıyla virüsün kendini çoğaltmasını) sağlayan birtakım enzimleri var. Ona karşı gelişen T hücre karşılığının (bağışıklığın hafıza hücresi), aslında bütün koronavirüslere, yani nezle yapanlar da dahil, MERS, SARS, bütün koronavirüslere karşı epey tesirli bir T hücre cevabı sağladığı gösterildi. Yalnızca Spike değil, virüsün toplamdaki 29 proteininin her birine karşı da çalışmalar yapılıyor. İşte bunların hepsini hedefleyebilecek, yani virüsün aşılardan kaçışını önleyebilecek pankoronavirüs aşıları bunlar. Bu çalışmalardan ümitliyiz bu biçimdece mutasyon kahrıyla başa çıkılmış olunacak. Aslında gripte de bu çalışmalar yapılıyor. Ben ümitliyim bu çalışmalardan, pankoronavirüs aşısı da kesinlikle bulunacaktır.”