Aşı tarihinin yüzlerce yıl evvel başladığını biliyor muydunuz? Aşılar yardımıyla çiçek hastalığı, çocuk felci, tetanoz ve tüberküloz üzere biroldukca hastalık ortadan kaldırıldı.
Bu yazımızda aşıların tarihçesinden ve oluşumunu borçlu olduğumuz bilim insanlarından bahsedeceğiz.
Aşı, doğal bir enfeksiyonu taklit eden ve bedenin gerçek bir mikroorganizma ile birinci temasta oluşturduğu misal bağışıklık gelişmenini sağlayan yol açan biyolojik bir ilaç, bakteri yahut virüsten oluşur.
Aşı, belli bir mikroorganizmaya karşı makul bir bağışıklık reaksiyonu ortaya çıkarmak için bağışıklık sistemini uyaran bir antijen içerir. Antijenle bir arada antikor ve bağışıklık hafızası oluştuğu için temas durumunda, hastalığın ilerlemesine ve belirtilerin gelişmesine niye olan patojen süratli ve tesirli bir biçimde ortadan kaldırılır. Aşı, yaşayan, zayıflamış yahut öldürülmüş bir mikroorganizmanın yanı sıra farklı hususlardan de oluşabilir.
Aşı enfeksiyondan yüzde 100 korumaz, lakin önemli hastalık ve komplikasyonlara karşı korunmak için uygulanır. Aşılama kararında bağışıklık kazanmak, doğal olarak bir hastalığa yakalanmanın kararından fazlaca daha inançlıdır.
İşte dünya tarihini değiştiren aşılar ve mucitleri:
EDWARD JENNER VE ÇİÇEK AŞISI
Aşının başlangıcı, İngiliz hekim Edward Jenner’in (hemen sonrasında hizmetleri için şövalyelik mükafatı almıştır) birinci sefer çiçek hastalığı olan 8 yaşındaki çocuk James Phipps’e aşı yaptığı 18. yüzyılın sonuna, 1796’ya kadar uzanıyor.
1796’da 8 yaşındaki bir çocuğu aşı virüsü ile aşılamak için bir deney yaptı. Hastalığı olan bir hanımın kolundaki kabarcıktan 8 yaşındaki bir çocuğa irin enjekte etti. Bir yıl daha sonra tabip tıpkı çocukla emsal bir deney yaptı. Sonuç olarak, çocuk hastalanmadı ve Jenner, ondan sonrasında bağışladığı 30 bin poundluk bir ödül aldı.
Fakir ülkelerde çiçek hastalığı, bir buçuk yüz yıldan fazla bir süre devam etti. 1967’de başlayan Dünya Sıhhat Örgütü toplu aşılama programı, buna son verilmesine yardımcı oldu.
Şu anda, canlı çiçek hastalığı virüsleri Dünya üzerinde yalnızca iki yerde, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yüksek muhafaza düzebir daha sahip laboratuvarlarda bulunmaktadır.
LOUİS PASTEUR VE KUDUZ AŞISI
6 Temmuz 1885’te 9 yaşındaki Joseph Meister’in annesi, oğlunu yakın bir vefattan kurtarmak için Fransız kimyager ve mikrobiyolog Louis Pasteur’a geldi. Anneye bakılırsa çocuk, neredeyse yüzde 100 ölümcül olan kuduza yakalanmış bir köpek tarafınca önemli biçimde ısırılmıştı.
Pasteur, yakın meslektaşı Emil Roux ile birlikte bir süre bu ölümcül hastalığa karşı bir aşı üzerinde deneyler yaptı ve bu aşı 50 köpekte gelişmenini baskılamada başarılı sonuçlar verdi.
Lakin, önemli bir sorun vardı. Aşı daha evvel insanlarda klinik olarak test edilmemişti ve Pasteur tıp uygulama yeterliliğine sahip değildi. Başarısızlık durumunda yalnızca prestijini zedelemekle kalmayıp mahpusa girme riskini de göze aldı. Sonunda, çocuğun annesinin ısrarlarına yenik düştü ve çocuğa kuduz aşısı yaptı. Birkaç ay daha sonra çocuk güzelleşti. Pasteur’ün başarısı sansasyon yarattı ve yeni aşı arayışlarını hızlandırdı.
RUDOLF WEİGL VE TİFÜS AŞISI
Birinci Dünya Savaşı sırasında, mezun olan ve ondan sonrasında Lviv Üniversitesi’nde öğretim vazifelisi olan Rudolf Weigl, bir parazitolog olarak orduya alındı. Milyonlarca insan, bitlerin yaydığı bir hastalık olan tifüse yakalandı. Weigl, salgını durdurmak için mümkün olan her şeyi yapmaya karar verdi. Bu maksatla bitleri laboratuvarda test etmeye başladı.
Uzun yıllar bit ve tifüsün kendisini inceledi. Binlerce insanı kurtarmayı başardığı için ünlendi. Bunun için ödüllendirildi ve Nobel Ödülü’ne aday gösterildi.
JONAS SALK VE ÇOCUK FELCİ AŞISI
1950’lerin başından beri, çocuk felci virüsü yılda 25 bin ila 50 bin kişiyi etkiledi. Beşerler daima bir daha sonraki kurban olma kaygısıyla yaşadılar. Fakat Jonas Salk, insanlığı bu kaygıdan kurtardı. Aşısının patentini almadı, dünyaya fiyatsız olarak verdi.
Jonas Salk, bir ortam olarak maymun böbrek hücrelerini kullanarak üç tip poliovirüsü çoğalttı. çabucak sonrasında virüsleri formaldehit ile öldürdü. Deney, her türlü muvaffakiyet talihine sahipti, zira aşılamadan daha sonra maymunların çocuk felci virüsünün felç edici tesirlerinden korunduğu bulundu. Soru, aşıyı istekli olarak kimin test edeceğiydi. Salk kendini, karısını ve çocuklarını aşıladı. Çocuk felcine karşı birinci aşılananlar onlardı.
sonrasındasında, Jonas Salk’ın aşısının inançlı ve tesirli olduğunu belirtildi. Çocuk felci korkusu ortadan kalktı.
MAURİCE HİLLEMAN VE KIZAMIK AŞISI
Kızamık aşısı hem muvaffakiyetin tıpkı vakitte başarısızlığın bir örneğidir. Kızamık, 1963 yılında Maurice Hilleman tarafınca aşısı geliştirilmesine karşın, geçen yıl 207 bin kişiyi sessiz bir biçimde öldürdü.
Son derece bulaşıcı olan kızamık virüsü, öksürme ve hapşırma sırasında yahut direkt temas sırasında tükürük damlacıkları ile yayılır. Hastanın hayatını tehdit eden önemli olaylarda ishal, zatürree ve menenjit, ateş ve kızarıklıklara yol açar.
Aşının icadından evvel kızamık, yılda ortalama 2,6 milyon can alıyordu. Fakat hastalık, aşısı bulunduktan daha sonra da büsbütün aşılamadı, zira yüksek bulaşma niçiniyle toplu bağışıklık lakin insanların yüzde 95’i aşılandığında ortaya çıkıyor.
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da, toplumsal medya aracılığıyla yaygınlaşan aşı zıtlığı hareketi niçiniyle son senelerda kızamık görülme oranı bir daha arttı. Aşı karşılarına itici güç İngiliz hekim Andrew Wakefield tarafınca verildi. 1998’de kızamık, kabakulak ve kızamıkçıklara karşı kombine aşıların çocuklarda otizme niye olduğunu sav eden yüksek profilli bir makale yayınladı. Bu makaleler ondan sonrasında çürütülmesine ve Wakefield’in kendisinin bilimsel sahtekârlık niçiniyle doktorluk lisansının elinden alınmasına karşın, ektiği tohumlar ne yazık ki meyve verdi.
Gelişmiş ülkelerde kızamık hastaları nadiren hayatını kaybediyor olsa da, Afrika’da durum çok berbat. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde geçen yıl kızamık salgını, birçok çocuk olmak üzere 7 binden çok insanı öldürdü.
BAŞKA AŞILAR VE MUCİTLERİ
– 1892’de Jaime Ferran koleraya karşı bir aşı geliştirdi.
– 1896’da Almroth Wright tifo aşısını buldu.
– 1921’de Albert Calmett ve Camilla Guerin verem aşısını geliştirdi.
– 1923’te Thorvald Madsen bir boğmaca aşısı geliştirdi.
– 1923’te Gaston Ramon ve Thomas Glenn difteri aşısını buldu.
– 1927’de Gaston Ramon ve Christian Zeller tetanoz aşısını geliştirdi.
– 1937’de Max Taylor sarı humma aşısını geliştirdi.
– 1964 yılında John Enders kızamık aşısını geliştirdi.
– 1967’de Maurice Gilleman kabakulaklara karşı bir aşı geliştirdi.
– 1968’de Emil Gotschlich meningokok tip C’ye ve 1971’de meningokok tip A’ya karşı bir aşı geliştirdi.
– 1981’de piyasaya bir hepatit B aşısı sunuldu.
– 2006 Merck & Co. insan papilloma virüsüne (HPV) karşı bir aşı sundu.
– 2020 yılında Pfizer/BioNTech, Moderna, CureVac ve Sinovac üzere biroldukca COVID-19’a karşı aşı piyasaya sürüldü.
Bu yazımızda aşıların tarihçesinden ve oluşumunu borçlu olduğumuz bilim insanlarından bahsedeceğiz.
Aşı, doğal bir enfeksiyonu taklit eden ve bedenin gerçek bir mikroorganizma ile birinci temasta oluşturduğu misal bağışıklık gelişmenini sağlayan yol açan biyolojik bir ilaç, bakteri yahut virüsten oluşur.
Aşı, belli bir mikroorganizmaya karşı makul bir bağışıklık reaksiyonu ortaya çıkarmak için bağışıklık sistemini uyaran bir antijen içerir. Antijenle bir arada antikor ve bağışıklık hafızası oluştuğu için temas durumunda, hastalığın ilerlemesine ve belirtilerin gelişmesine niye olan patojen süratli ve tesirli bir biçimde ortadan kaldırılır. Aşı, yaşayan, zayıflamış yahut öldürülmüş bir mikroorganizmanın yanı sıra farklı hususlardan de oluşabilir.
Aşı enfeksiyondan yüzde 100 korumaz, lakin önemli hastalık ve komplikasyonlara karşı korunmak için uygulanır. Aşılama kararında bağışıklık kazanmak, doğal olarak bir hastalığa yakalanmanın kararından fazlaca daha inançlıdır.
İşte dünya tarihini değiştiren aşılar ve mucitleri:
EDWARD JENNER VE ÇİÇEK AŞISI
Aşının başlangıcı, İngiliz hekim Edward Jenner’in (hemen sonrasında hizmetleri için şövalyelik mükafatı almıştır) birinci sefer çiçek hastalığı olan 8 yaşındaki çocuk James Phipps’e aşı yaptığı 18. yüzyılın sonuna, 1796’ya kadar uzanıyor.
1796’da 8 yaşındaki bir çocuğu aşı virüsü ile aşılamak için bir deney yaptı. Hastalığı olan bir hanımın kolundaki kabarcıktan 8 yaşındaki bir çocuğa irin enjekte etti. Bir yıl daha sonra tabip tıpkı çocukla emsal bir deney yaptı. Sonuç olarak, çocuk hastalanmadı ve Jenner, ondan sonrasında bağışladığı 30 bin poundluk bir ödül aldı.
Fakir ülkelerde çiçek hastalığı, bir buçuk yüz yıldan fazla bir süre devam etti. 1967’de başlayan Dünya Sıhhat Örgütü toplu aşılama programı, buna son verilmesine yardımcı oldu.
Şu anda, canlı çiçek hastalığı virüsleri Dünya üzerinde yalnızca iki yerde, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yüksek muhafaza düzebir daha sahip laboratuvarlarda bulunmaktadır.
LOUİS PASTEUR VE KUDUZ AŞISI
6 Temmuz 1885’te 9 yaşındaki Joseph Meister’in annesi, oğlunu yakın bir vefattan kurtarmak için Fransız kimyager ve mikrobiyolog Louis Pasteur’a geldi. Anneye bakılırsa çocuk, neredeyse yüzde 100 ölümcül olan kuduza yakalanmış bir köpek tarafınca önemli biçimde ısırılmıştı.
Pasteur, yakın meslektaşı Emil Roux ile birlikte bir süre bu ölümcül hastalığa karşı bir aşı üzerinde deneyler yaptı ve bu aşı 50 köpekte gelişmenini baskılamada başarılı sonuçlar verdi.
Lakin, önemli bir sorun vardı. Aşı daha evvel insanlarda klinik olarak test edilmemişti ve Pasteur tıp uygulama yeterliliğine sahip değildi. Başarısızlık durumunda yalnızca prestijini zedelemekle kalmayıp mahpusa girme riskini de göze aldı. Sonunda, çocuğun annesinin ısrarlarına yenik düştü ve çocuğa kuduz aşısı yaptı. Birkaç ay daha sonra çocuk güzelleşti. Pasteur’ün başarısı sansasyon yarattı ve yeni aşı arayışlarını hızlandırdı.
RUDOLF WEİGL VE TİFÜS AŞISI
Birinci Dünya Savaşı sırasında, mezun olan ve ondan sonrasında Lviv Üniversitesi’nde öğretim vazifelisi olan Rudolf Weigl, bir parazitolog olarak orduya alındı. Milyonlarca insan, bitlerin yaydığı bir hastalık olan tifüse yakalandı. Weigl, salgını durdurmak için mümkün olan her şeyi yapmaya karar verdi. Bu maksatla bitleri laboratuvarda test etmeye başladı.
Uzun yıllar bit ve tifüsün kendisini inceledi. Binlerce insanı kurtarmayı başardığı için ünlendi. Bunun için ödüllendirildi ve Nobel Ödülü’ne aday gösterildi.
JONAS SALK VE ÇOCUK FELCİ AŞISI
1950’lerin başından beri, çocuk felci virüsü yılda 25 bin ila 50 bin kişiyi etkiledi. Beşerler daima bir daha sonraki kurban olma kaygısıyla yaşadılar. Fakat Jonas Salk, insanlığı bu kaygıdan kurtardı. Aşısının patentini almadı, dünyaya fiyatsız olarak verdi.
Jonas Salk, bir ortam olarak maymun böbrek hücrelerini kullanarak üç tip poliovirüsü çoğalttı. çabucak sonrasında virüsleri formaldehit ile öldürdü. Deney, her türlü muvaffakiyet talihine sahipti, zira aşılamadan daha sonra maymunların çocuk felci virüsünün felç edici tesirlerinden korunduğu bulundu. Soru, aşıyı istekli olarak kimin test edeceğiydi. Salk kendini, karısını ve çocuklarını aşıladı. Çocuk felcine karşı birinci aşılananlar onlardı.
sonrasındasında, Jonas Salk’ın aşısının inançlı ve tesirli olduğunu belirtildi. Çocuk felci korkusu ortadan kalktı.
MAURİCE HİLLEMAN VE KIZAMIK AŞISI
Kızamık aşısı hem muvaffakiyetin tıpkı vakitte başarısızlığın bir örneğidir. Kızamık, 1963 yılında Maurice Hilleman tarafınca aşısı geliştirilmesine karşın, geçen yıl 207 bin kişiyi sessiz bir biçimde öldürdü.
Son derece bulaşıcı olan kızamık virüsü, öksürme ve hapşırma sırasında yahut direkt temas sırasında tükürük damlacıkları ile yayılır. Hastanın hayatını tehdit eden önemli olaylarda ishal, zatürree ve menenjit, ateş ve kızarıklıklara yol açar.
Aşının icadından evvel kızamık, yılda ortalama 2,6 milyon can alıyordu. Fakat hastalık, aşısı bulunduktan daha sonra da büsbütün aşılamadı, zira yüksek bulaşma niçiniyle toplu bağışıklık lakin insanların yüzde 95’i aşılandığında ortaya çıkıyor.
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da, toplumsal medya aracılığıyla yaygınlaşan aşı zıtlığı hareketi niçiniyle son senelerda kızamık görülme oranı bir daha arttı. Aşı karşılarına itici güç İngiliz hekim Andrew Wakefield tarafınca verildi. 1998’de kızamık, kabakulak ve kızamıkçıklara karşı kombine aşıların çocuklarda otizme niye olduğunu sav eden yüksek profilli bir makale yayınladı. Bu makaleler ondan sonrasında çürütülmesine ve Wakefield’in kendisinin bilimsel sahtekârlık niçiniyle doktorluk lisansının elinden alınmasına karşın, ektiği tohumlar ne yazık ki meyve verdi.
Gelişmiş ülkelerde kızamık hastaları nadiren hayatını kaybediyor olsa da, Afrika’da durum çok berbat. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde geçen yıl kızamık salgını, birçok çocuk olmak üzere 7 binden çok insanı öldürdü.
BAŞKA AŞILAR VE MUCİTLERİ
– 1892’de Jaime Ferran koleraya karşı bir aşı geliştirdi.
– 1896’da Almroth Wright tifo aşısını buldu.
– 1921’de Albert Calmett ve Camilla Guerin verem aşısını geliştirdi.
– 1923’te Thorvald Madsen bir boğmaca aşısı geliştirdi.
– 1923’te Gaston Ramon ve Thomas Glenn difteri aşısını buldu.
– 1927’de Gaston Ramon ve Christian Zeller tetanoz aşısını geliştirdi.
– 1937’de Max Taylor sarı humma aşısını geliştirdi.
– 1964 yılında John Enders kızamık aşısını geliştirdi.
– 1967’de Maurice Gilleman kabakulaklara karşı bir aşı geliştirdi.
– 1968’de Emil Gotschlich meningokok tip C’ye ve 1971’de meningokok tip A’ya karşı bir aşı geliştirdi.
– 1981’de piyasaya bir hepatit B aşısı sunuldu.
– 2006 Merck & Co. insan papilloma virüsüne (HPV) karşı bir aşı sundu.
– 2020 yılında Pfizer/BioNTech, Moderna, CureVac ve Sinovac üzere biroldukca COVID-19’a karşı aşı piyasaya sürüldü.