Eva Hamrud
Biroldukça gelişmiş ülkede ortalama ömür mühleti beklentisi 80 yaş civarlarındadır. Kimileri daha uzun bir hayat sürmüştür, en uzun ömürlü insan 122 yaşındaydı. Mevt kaçınılmazken, ömür mühleti bireyler içinde derin farklılıklar gösteriyor. Uzun hayatın sırrı nedir? Uzun ömür DNA’mıza mı kodlanmış yoksa ömür üslubumuz tarafınca mı belirleniyor?
Yaşlanma, hücre biyolojisi ve kalıtım hakkında on bir uzmana sorduk: “Yaşam müddetini evvela kalıtım mı belirler?” Şunları bulduk:
NEYE NAZARAN UZUN ÖMÜR?
Uzmanlar bu soruyu iki farklı biçimde yorumladı:
1- “İnsanların hayat müddeti öbür çeşitlere nazaran evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir?”
2- “Bazı münferit bireylerin uzun ömürlülüğü başka insanlara nazaran evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir?”
Farklı hayvan çeşitlerinin fazlaca farklı hayat mühletleri vardır. Grönland köpekbalığı 400 yıl yaşayabiliyorken, kimi mayıs sineği tipleri yalnızca beş dakika yaşar. Bu farklılıkların sebebi kalıtımdır.
Londra Üniversitesi’nde yaşlanma uzmanı olan Profesör David Gems’in belirttiğine nazaran, bu sorunun şu biçimde bir manası olabilir: İnsanların ömür ömrünün üst hudutları evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir diye soruluyorsa yanıt ‘neredeyse kesindir’. Örneğin, insanın azamî ömür müddeti üst seviye primatlar içindeki şempanzeler ve goriller üzere yakın akrabalarımızınkilerin yaklaşık iki katıdır.
Dr. Gems, “Bu soru, farklı başka beşerler içindeki hayat müddeti farklılıkları evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir diye sorulursa, yanıt ‘son derece mümkünlük dışı’ olacaktır” diyor. Biroldukca uzman Dr. Gems’le tıpkı fikirde. Kalıtımın uzun ömür üzerinde bir rolü olsa da belirleyici-ana faktör değil.
Yaşlanmayı geciktirme ve hücre biyolojisi uzmanı, Avrupa Biyobilişim Enstitüsü’nün eski yöneticisi Profesör Dame Janet Thornton, “Kalıtımın tesiri yüzde otuzdan az lakin bunun aileden gelen bir şey olma eğilimi de yanlışsız, yani kimi ailelerde bir dolu hayli yaşlı kişi var” diyor. Aile üyeleri çoğunlukla benzeri beslenme rejimlerini ve ömür biçimlerini benimsediği için, birfazlaca yaşlı kişinin olduğu ailelerin varlığının kalıtıma mı yoksa etrafa mi bağlı olduğunu belirlemek sıkıntı olabilir. Bu uzun ömürlü insanların DNA’larını incelemek bize fazlaca daha fazlasını anlatacaktır.
Londra Queen Mary Üniversitesi’nden, yaşlanmayı geciktirme ve onkoloji uzmanı Profesör Ken Parkinson şu biçimde diyor: “Birfazlaca grup bunu, yüz yaş ve daha üzerinde olanların DNA dizilimiyle anlamaya çalışıyor ve genom çapında tahliller yapıyor.”
15 DAKİKALIK İDMAN ÖMÜR MÜDDETİNİ ÜÇ YILA KADAR UZATIYOR
Pak suya, besine ve tıbbi bakıma erişimin yüzseneler ortasında artmasıyla hayat müddeti ortalamasının arttığını gördüğümüzde, hayat biçiminin uzun ömürlülüğe tesiri aşikârdır. Karşı bir öngörüyle, kalori alımını kısıtlamak da uzun ömürlülükle ilişkilendirilebilir. Bir öbür ömür üslubu faktörü de antrenman. Günde 15 dakika yapılan yavaşça bir antrenmanın bile hayat mühletini üç yıl kadar arttırdığı gözlemlenmiştir.
Beşerler içindeki ferdi hayat ömrü üzerinde kalıtımın tesiri vardır ancak bu öncelikli değildir. Exeter Üniversitesi’nden Profesör Lorna Harries şu biçimde özetliyor: “Kalıtım sizi uzun bir yaşama hazırlar lakin sizin de bunun farkına varmanız için yanlışsız olanı yapmanız gerekir.”
Beşerler içindeki ömür ömrü farklılıkları aslen kalıtım tarafınca belirlenmez. Tertipli idman ve sağlıklı beslenme uzun hayatın ‘sırrı’ olabilir.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Biroldukça gelişmiş ülkede ortalama ömür mühleti beklentisi 80 yaş civarlarındadır. Kimileri daha uzun bir hayat sürmüştür, en uzun ömürlü insan 122 yaşındaydı. Mevt kaçınılmazken, ömür mühleti bireyler içinde derin farklılıklar gösteriyor. Uzun hayatın sırrı nedir? Uzun ömür DNA’mıza mı kodlanmış yoksa ömür üslubumuz tarafınca mı belirleniyor?
Yaşlanma, hücre biyolojisi ve kalıtım hakkında on bir uzmana sorduk: “Yaşam müddetini evvela kalıtım mı belirler?” Şunları bulduk:
NEYE NAZARAN UZUN ÖMÜR?
Uzmanlar bu soruyu iki farklı biçimde yorumladı:
1- “İnsanların hayat müddeti öbür çeşitlere nazaran evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir?”
2- “Bazı münferit bireylerin uzun ömürlülüğü başka insanlara nazaran evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir?”
Farklı hayvan çeşitlerinin fazlaca farklı hayat mühletleri vardır. Grönland köpekbalığı 400 yıl yaşayabiliyorken, kimi mayıs sineği tipleri yalnızca beş dakika yaşar. Bu farklılıkların sebebi kalıtımdır.
Londra Üniversitesi’nde yaşlanma uzmanı olan Profesör David Gems’in belirttiğine nazaran, bu sorunun şu biçimde bir manası olabilir: İnsanların ömür ömrünün üst hudutları evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir diye soruluyorsa yanıt ‘neredeyse kesindir’. Örneğin, insanın azamî ömür müddeti üst seviye primatlar içindeki şempanzeler ve goriller üzere yakın akrabalarımızınkilerin yaklaşık iki katıdır.
Dr. Gems, “Bu soru, farklı başka beşerler içindeki hayat müddeti farklılıkları evvela kalıtım tarafınca mı belirlenir diye sorulursa, yanıt ‘son derece mümkünlük dışı’ olacaktır” diyor. Biroldukca uzman Dr. Gems’le tıpkı fikirde. Kalıtımın uzun ömür üzerinde bir rolü olsa da belirleyici-ana faktör değil.
Yaşlanmayı geciktirme ve hücre biyolojisi uzmanı, Avrupa Biyobilişim Enstitüsü’nün eski yöneticisi Profesör Dame Janet Thornton, “Kalıtımın tesiri yüzde otuzdan az lakin bunun aileden gelen bir şey olma eğilimi de yanlışsız, yani kimi ailelerde bir dolu hayli yaşlı kişi var” diyor. Aile üyeleri çoğunlukla benzeri beslenme rejimlerini ve ömür biçimlerini benimsediği için, birfazlaca yaşlı kişinin olduğu ailelerin varlığının kalıtıma mı yoksa etrafa mi bağlı olduğunu belirlemek sıkıntı olabilir. Bu uzun ömürlü insanların DNA’larını incelemek bize fazlaca daha fazlasını anlatacaktır.
Londra Queen Mary Üniversitesi’nden, yaşlanmayı geciktirme ve onkoloji uzmanı Profesör Ken Parkinson şu biçimde diyor: “Birfazlaca grup bunu, yüz yaş ve daha üzerinde olanların DNA dizilimiyle anlamaya çalışıyor ve genom çapında tahliller yapıyor.”
15 DAKİKALIK İDMAN ÖMÜR MÜDDETİNİ ÜÇ YILA KADAR UZATIYOR
Pak suya, besine ve tıbbi bakıma erişimin yüzseneler ortasında artmasıyla hayat müddeti ortalamasının arttığını gördüğümüzde, hayat biçiminin uzun ömürlülüğe tesiri aşikârdır. Karşı bir öngörüyle, kalori alımını kısıtlamak da uzun ömürlülükle ilişkilendirilebilir. Bir öbür ömür üslubu faktörü de antrenman. Günde 15 dakika yapılan yavaşça bir antrenmanın bile hayat mühletini üç yıl kadar arttırdığı gözlemlenmiştir.
Beşerler içindeki ferdi hayat ömrü üzerinde kalıtımın tesiri vardır ancak bu öncelikli değildir. Exeter Üniversitesi’nden Profesör Lorna Harries şu biçimde özetliyor: “Kalıtım sizi uzun bir yaşama hazırlar lakin sizin de bunun farkına varmanız için yanlışsız olanı yapmanız gerekir.”
Beşerler içindeki ömür ömrü farklılıkları aslen kalıtım tarafınca belirlenmez. Tertipli idman ve sağlıklı beslenme uzun hayatın ‘sırrı’ olabilir.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)