Gılgamış’ın zeytin kısmı
Tarih geçmiş vakitte yaşanmış olayları; yerini ve vaktini belirterek anlatır. Olaylar içindeki ilgileri, irtibatları, etkilenmeleri inceler. Bu istikamette datalar toplar, sunar ve yorumlar. Bir manada bir bilimdir tarih.
Bilinmeyen geçmişin üzerindeki karanlığı yırtmayı sağlar.
Daima bilinmeyeni bilmek, karanlık karşısında aydınlığa ulaşmak istemiyor mu insan?
Toplumların geçmişini öğrenmeye, geleceği tarafında çıkarsamalar yapmaya yardımcı olur tarih. İnsanın kendini tanıma eforunun yollarından biridir.
“Mitoloji” ya da “söylenceler” ise bize geçmişten kalan “efsaneler, söylentilerdir”.
Bu efsaneler; uygarlığımızın kökenine, dinî geleneklerimize, davranışlarımızın biçimlenmesine, inançlarımıza, doğal olayların sebebini açıklamamıza ilişkindir.
Birinci kimin söylemiş olduği bilinmez söylencelerin. Deher neysel ve yazınsal olarak doğrulanması imkanlı değildir.
Tarih bize bir ölçüde mutlaklaşmış bilgiler verirken, “Mitoloji” ya da “söylence”, kozmik olayları ve kendi “insanlık durumumuzu” anlamamıza yardımcı olan öyküsel bir olgudur.
Nasıl “tarih” yazılı olanı bize aktarmaya çalışırsa, “mitoloji” bize kelamlı olanı aktarır!
kimi vakit anlatılan ve yazılanlar öylesine iç içe geçer ki, “söylence” nerde başlar, “tarih” nerde biter, “tarih” nerde başlar “söylence” nerde biter, ayırt edilemez.
Dünyanın dört bir yanında yaşayan farklı halkların kendine mahsus bu biçimde efsaneleri, mitolojileri vardır.
Köküyle kıraç toprağa tutunmuş, kollarıyla mavi göğe ulaşmaya çalışan, açan naif çiçekleriyle dönüştüğü “deli” zeytin çalısına tohum yaratmaya çalışan “akıllı” zeytin ağacı; sahip olduğu alçak gönüllük yanında beşere sunduğu olağanüstü faydalarla, tarih tarafınca kaydedildiği üzere elbette söylencelere de kaynaklık edecektir.
Muhtemelen Güneydoğu Anadolu toprağı etrafında doğan ve gelişen, kadim Akdeniz’in rüzgarıyla büyüyen zeytin ağacı, insanlık külçeşidinin en seçkin mamüllerinden biri olacaktır.
Zeytin ağacı ile ilgili en eski yazılı kayıt Sümerler’in ünlü Gılgamış Destanı’nda görülür. Çivi yazılı tabletlere kaydedilmiş bu destan insanlığın birinci yazınsal metni kabul ediliyor.
Semavi dinlerin kutsal kitaplarında da anlatılan kimi olaylara kaynaklık ettiği düşünülen biroldukça hikaye içeren metinde: ölümsüzlüğü arayan Uruk kenti Hükümdarı Gılgamış yeraltına iner.
İnsanlığı büyük tufandan koruyan Utnapiştim’den (Kutsal kitaplardaki Nuh peygamber olmalı) bir “zeytin dalı” biçiminde “sonsuz hayatın sırrını” alır.
Yeraltından yerüstüne çıkmak için bir ırmaktan geçerken gece olur ve bir yılan mola veren Gılgamış’ın elinden “ölümsüzlüğün sırrı”nı taşıyan “zeytin dalı”nı kapar ve kaçar.
İ.Ö.5-3. binsenelerda bugünkü Irak’ın güneyinde, Güney Mezopotamya’da, Basra Körfezine yakın, insanlığın birinci yüksek uygarlığını kuran, Sami/Arap lisanından öteki bir lisan konuşan Sümerler’in mitolojisinin bu anlatısına bakılırsa; insanlık ölümsüzlüğü bu biçimdece elinden kaçırır. Yılanların deri değiştirmesi ise onların ölümsüzlüğüne işaret sayılır.
Kadim Mısır kültüründe de anneliğin, Nil ırmağının suladığı verimli Mısır topraklarının Tanrıçası İsis zeytin ağacı yetiştirmeyi ve mamüllerinden yararlanmayı insanlara öğretendir.
Anadolu’nun geçmişten kalan en yüksek yapılarından biri olan Bergama’daki Mısır İlahları Tapınağı denen tuğla ve taştan yapılmış harika yerleşkenin iki silindirik yapısından birinin, bu Tanrıça’ya, İsis’e adandığı düşünülüyor. Yapıları çevreleyen, antik havuzlar de tahminen Nil ırmağıdır. Mısır nire, Bergama nire!
Genç yaşta ölen ünlü kadim Mısır’ın Firavunlarından Tutankhamun’un tacı da kutsallığına inanılan zeytin yapraklarıyla süslüdür. Eski Mısır’dan kalan birfazlaca sanat yapıtında “adaleti” simgeleyen taç, zeytin kısımlarından yapılmıştır.
İ.Ö.1198-1166 yılları içinde hayatış bir başka Firavun III.Ramses, kadim Mısır dininin “Güneş Rabbi Ra”ya “zeytin dalları” sunar: “Senin kentin Heliopolis’i (Güneş Kenti) zeytin ağaçlarıyla donatıyorum. Bu ağaçlar bize tanelerinden saf zeytinyağı verecek ve bu yağ lambalarımızda yanacak ve senin tapınaklarını aydınlatacak.”, der.
Güneş gündüzü, zeytin yağının ışığı karanlık çağların gecelerini aydınlatır.
Zeytin ağacının, binseneler evvel Sümer ve Mısır topraklarında da hayli önemsendiği açıktır.
Bugünkü İsrail topraklarında bulunan Hayfa kentinde yapılan arkeolojik hafriyatlarda bulunan ve İ.Ö.4.binyıla ilişkin olduğu düşünülen bir zeytin yağhanesi zeytin ağacı varlığının hayli eski izlerindedir.
İ.Ö.2500’lerde Sakkara’da inşa edilmiş en eski Mısır Piramidinin duvarlarında zeytin sıkma ve yağ elde etme süreçlerinin temsil edildiği fotoğraflar görülür.
Zeytin ağacı ve eserleriyle ilgili kültür Orta Doğu ve Anadolu külçeşidinin iliklerine kadar işlemiştir.
Çok çabucak sonrasındaları Romalılar, “Olea prima omnium arborum est..”, demişler. “Zeytin ağacı bütün ağaçların ilkidir”.
Lisanlarda dolaşıp durmuş zeytin ağacının ve mamüllerinin yüceliği!
“Kutsal bir aileden gelmenin en değerli işareti bir zeytin ağacı altında doğmaktır”, denmiş eski vakit içinderda!
Ne büyük onur!
Sefa Taşkın
29.11.2021
Bergama
Tarih geçmiş vakitte yaşanmış olayları; yerini ve vaktini belirterek anlatır. Olaylar içindeki ilgileri, irtibatları, etkilenmeleri inceler. Bu istikamette datalar toplar, sunar ve yorumlar. Bir manada bir bilimdir tarih.
Bilinmeyen geçmişin üzerindeki karanlığı yırtmayı sağlar.
Daima bilinmeyeni bilmek, karanlık karşısında aydınlığa ulaşmak istemiyor mu insan?
Toplumların geçmişini öğrenmeye, geleceği tarafında çıkarsamalar yapmaya yardımcı olur tarih. İnsanın kendini tanıma eforunun yollarından biridir.
“Mitoloji” ya da “söylenceler” ise bize geçmişten kalan “efsaneler, söylentilerdir”.
Bu efsaneler; uygarlığımızın kökenine, dinî geleneklerimize, davranışlarımızın biçimlenmesine, inançlarımıza, doğal olayların sebebini açıklamamıza ilişkindir.
Birinci kimin söylemiş olduği bilinmez söylencelerin. Deher neysel ve yazınsal olarak doğrulanması imkanlı değildir.
Tarih bize bir ölçüde mutlaklaşmış bilgiler verirken, “Mitoloji” ya da “söylence”, kozmik olayları ve kendi “insanlık durumumuzu” anlamamıza yardımcı olan öyküsel bir olgudur.
Nasıl “tarih” yazılı olanı bize aktarmaya çalışırsa, “mitoloji” bize kelamlı olanı aktarır!
kimi vakit anlatılan ve yazılanlar öylesine iç içe geçer ki, “söylence” nerde başlar, “tarih” nerde biter, “tarih” nerde başlar “söylence” nerde biter, ayırt edilemez.
Dünyanın dört bir yanında yaşayan farklı halkların kendine mahsus bu biçimde efsaneleri, mitolojileri vardır.
Köküyle kıraç toprağa tutunmuş, kollarıyla mavi göğe ulaşmaya çalışan, açan naif çiçekleriyle dönüştüğü “deli” zeytin çalısına tohum yaratmaya çalışan “akıllı” zeytin ağacı; sahip olduğu alçak gönüllük yanında beşere sunduğu olağanüstü faydalarla, tarih tarafınca kaydedildiği üzere elbette söylencelere de kaynaklık edecektir.
Muhtemelen Güneydoğu Anadolu toprağı etrafında doğan ve gelişen, kadim Akdeniz’in rüzgarıyla büyüyen zeytin ağacı, insanlık külçeşidinin en seçkin mamüllerinden biri olacaktır.
Zeytin ağacı ile ilgili en eski yazılı kayıt Sümerler’in ünlü Gılgamış Destanı’nda görülür. Çivi yazılı tabletlere kaydedilmiş bu destan insanlığın birinci yazınsal metni kabul ediliyor.
Semavi dinlerin kutsal kitaplarında da anlatılan kimi olaylara kaynaklık ettiği düşünülen biroldukça hikaye içeren metinde: ölümsüzlüğü arayan Uruk kenti Hükümdarı Gılgamış yeraltına iner.
İnsanlığı büyük tufandan koruyan Utnapiştim’den (Kutsal kitaplardaki Nuh peygamber olmalı) bir “zeytin dalı” biçiminde “sonsuz hayatın sırrını” alır.
Yeraltından yerüstüne çıkmak için bir ırmaktan geçerken gece olur ve bir yılan mola veren Gılgamış’ın elinden “ölümsüzlüğün sırrı”nı taşıyan “zeytin dalı”nı kapar ve kaçar.
İ.Ö.5-3. binsenelerda bugünkü Irak’ın güneyinde, Güney Mezopotamya’da, Basra Körfezine yakın, insanlığın birinci yüksek uygarlığını kuran, Sami/Arap lisanından öteki bir lisan konuşan Sümerler’in mitolojisinin bu anlatısına bakılırsa; insanlık ölümsüzlüğü bu biçimdece elinden kaçırır. Yılanların deri değiştirmesi ise onların ölümsüzlüğüne işaret sayılır.
Kadim Mısır kültüründe de anneliğin, Nil ırmağının suladığı verimli Mısır topraklarının Tanrıçası İsis zeytin ağacı yetiştirmeyi ve mamüllerinden yararlanmayı insanlara öğretendir.
Anadolu’nun geçmişten kalan en yüksek yapılarından biri olan Bergama’daki Mısır İlahları Tapınağı denen tuğla ve taştan yapılmış harika yerleşkenin iki silindirik yapısından birinin, bu Tanrıça’ya, İsis’e adandığı düşünülüyor. Yapıları çevreleyen, antik havuzlar de tahminen Nil ırmağıdır. Mısır nire, Bergama nire!
Genç yaşta ölen ünlü kadim Mısır’ın Firavunlarından Tutankhamun’un tacı da kutsallığına inanılan zeytin yapraklarıyla süslüdür. Eski Mısır’dan kalan birfazlaca sanat yapıtında “adaleti” simgeleyen taç, zeytin kısımlarından yapılmıştır.
İ.Ö.1198-1166 yılları içinde hayatış bir başka Firavun III.Ramses, kadim Mısır dininin “Güneş Rabbi Ra”ya “zeytin dalları” sunar: “Senin kentin Heliopolis’i (Güneş Kenti) zeytin ağaçlarıyla donatıyorum. Bu ağaçlar bize tanelerinden saf zeytinyağı verecek ve bu yağ lambalarımızda yanacak ve senin tapınaklarını aydınlatacak.”, der.
Güneş gündüzü, zeytin yağının ışığı karanlık çağların gecelerini aydınlatır.
Zeytin ağacının, binseneler evvel Sümer ve Mısır topraklarında da hayli önemsendiği açıktır.
Bugünkü İsrail topraklarında bulunan Hayfa kentinde yapılan arkeolojik hafriyatlarda bulunan ve İ.Ö.4.binyıla ilişkin olduğu düşünülen bir zeytin yağhanesi zeytin ağacı varlığının hayli eski izlerindedir.
İ.Ö.2500’lerde Sakkara’da inşa edilmiş en eski Mısır Piramidinin duvarlarında zeytin sıkma ve yağ elde etme süreçlerinin temsil edildiği fotoğraflar görülür.
Zeytin ağacı ve eserleriyle ilgili kültür Orta Doğu ve Anadolu külçeşidinin iliklerine kadar işlemiştir.
Çok çabucak sonrasındaları Romalılar, “Olea prima omnium arborum est..”, demişler. “Zeytin ağacı bütün ağaçların ilkidir”.
Lisanlarda dolaşıp durmuş zeytin ağacının ve mamüllerinin yüceliği!
“Kutsal bir aileden gelmenin en değerli işareti bir zeytin ağacı altında doğmaktır”, denmiş eski vakit içinderda!
Ne büyük onur!
Sefa Taşkın
29.11.2021
Bergama