Paul Sutter
Neredeyse her bilim kurgu hikayesi, Mars’ın daha misafirperver bir yere dönüşmesi için ‘dünyalaştırma’ [ing. terraforming] ile başlar (ve kimi birtakım da sona erer). Ne var ki çok düşük sıcaklıkları, Güneş’ten uzak olması ve tozla kaplı haliyle Mars’ı Dünya gibisi bir gezegen haline getirmek sandığınızdan epeyce daha sıkıntı.
MEYYİT BİR GEZEGEN
Sorun şu ki, Mars evvelden daha sıcak bir yerdi. Milyarlarca yıl evvel, Mars kalın ve karbon bakımından varlıklı bir atmosfere, göllere, sıvı su okyanuslarına ve büyük ihtimalle beyaz ve pofuduk bulutlara sahipti. Ve bu, güneşimizin daha küçük ve daha zayıf lakin birtakım kimi mevcut halinden epeyce daha şiddetli olduğu bir periyottu; farklı biçimde söylersek, Güneş Sistemi şu anda ömür için 3 milyar yıl öncesine kıyasla fazlaca daha elverişli bir yer ve buna karşın Mars kırmızı ve meyyit bir gezegen.
Maalesef, Mars daha en baştan bu mukadderata mahkûm edilmişti. O Dünya’dan daha küçük ve bu durum fazlaca daha süratli soğuduğu manasına geliyor. Gezegenimizin çekirdeği hâlâ eriyik durumda ve Dünya’nın merkezinde dönen demir açısından varlıklı ve yapışkan olan bu unsur, kuvvetli manyetik alanımıza güç sağlıyor. Manyetik alan, durmaksızın Güneş’ten uzaya saçılan yüksek güçlü parçacıkların oluşturduğu bir akış olan Güneş rüzgârını engelleyebilen ve saptırabilen gerçek bir kuvvet alanıdır.
Mars soğuduğu vakit çekirdeği sertleşti, ardından manyetik kuvvet alanı bitmiş oldu ve atmosferini Güneş rüzgârının yol açtığı tahribata karşı savunmasız bıraktı. Yaklaşık 100 milyon yıl boyunca, Güneş rüzgârı Mars’ın atmosferini yok etti. Hava basıncı neredeyse büsbütün uzaya dağıldığında yüzeyde bulunan okyanuslar kaynadı ve gezegen kurudu. Ve işte bu soru fazlaca heyecan verici: Mars fazlaca evvelce Dünya’ya benziyordu. Onu eski göz alıcı haline geri döndürmenin bir yolu var mı?
her neyse ki (veya bakış açınıza bağlı olarak, ne yazık ki) biz beşerler gezegenleri ısıtmak konusunda büyük bir tecrübeye sahibiz. İstemeksizin, yüzseneler boyunca ürettiğimiz karbon emisyonları niçiniyle, Dünya’nın yüzey sıcaklığını sıradan bir sera sistemi aracılığıyla yükselttik. Atmosfere çok ölçüde karbondioksit pompalıyoruz, bu ise Güneş ışığının [atmosferden] içeri girmesi ve termal ışınımun kaçmasını önlemede hakikaten güzel; bu katman, Dünya üzerinde dev bir görünmez battaniye üzere fonksiyon görüyor.
Yükselen sıcaklık, nemi, okyanuslardan ayrılarak atmosferde kendi örtüsünü oluşturan, daha fazla suyun buharlaşmasına niye olan ve gezegeni daha fazla ısıtan bir buhar katmanı üzere davranmaya teşvik eder ve siz lüks bir kıyı konutunun artık bir sualtı deniz üssü olarak daha uygun olup olmadığını anlayamadan onu sular altında bırakır.
Öte yandan, şayet Dünya’da işe yarıyorsa, tahminen Mars’ta da işe yarayabilir. Eski Mars atmosferine ulaşamıyoruz, çünkü büsbütün uzaya dağıldı; lakin Mars’ın kutup tepelerinde devasa ölçüde su buzunun yanı sıra donmuş biçimde karbondioksit birikintileri var ve bunların bir kısmı gezegen yüzeyinin çabucak altında yer alıyor.
Şayet buzul dorukları rastgele bir biçimde ısıtabilirsek, bir sera tesiri eğilimini harekete geçirmek için atmosfere kâfi ölçüde karbon salınabilir. Yapmamız gereken tek şey, ardımıza yaslanarak fiziğin kendi işini yapmasını izlemek ve Mars’ı fazlaca daha az makus bir yere dönüştürmesi için birkaç yüzyıl boyunca beklemek. Ne yazık ki, bu sıradan fikir büyük ihtimalle bir işe yaramayacak.
RADİKAL FİKİRLER
Birinci sıkıntı, kutup buzlarını ısıtmak için bir değişen teknolojinin geliştirilmesi. Yapılan teklifler, kutupların her yerine (daha az ışık yansıtmalarını ve ısınmalarını sağlamak amacıyla) toz serpmekten, kutuplara bir ölçü yüksek güçlü ışın yansıtmak için dev bir uzay aynası inşa etmeye kadar çeşitleniyor. bir daha de rastgele bir fikir, teknolojide radikal ilerlemeler ve şu anda yapabileceğimizin hayli ötesinde bir üretimin gerçekleştirilmesini gerektiriyor (söz konusu uzay aynası olduğunda, uzayda yaklaşık 200 bin ton alüminyum çıkarmamız gerekiyor, halbuki şu anda yalnızca Dünya’da madencilik yapabiliyoruz).
hem de, Mars’ta yanlışsız düzgün bir ısınma eğilimini harekete geçirmek için kâfi CO2 bulunmaması üzere bir talihsizliğin farkındayız. Şu anda Mars, Dünya’da deniz seviyesindekinin yüzde birinden daha az hava basıncına sahip. Mars’taki her bir CO2 ve H2O molekülünü buharlaştırıp atmosfere salabilseydiniz, Kızıl Gezegen, Dünya üstündeki hava basıncının lakin yüzde ikisine sahip olabilirdi. Derinizdeki ter ve yağların kaynamasını önlemek için iki kat daha fazla atmosfere ve bir basınç kıyafetine muhtaçlık duymamak için şimdikinden 10 kat daha fazla atmosfere gereksiniminiz olacak. Oksijen yokluğundan bahsetmeyelim bile.
Bu kolaylıkla erişilebilir sera gazı eksikliğini telafi etmek için kimi radikal teklifler mevcut. Tahminen hakikaten de makûs bir sera gazı olan kloroflorokarbonları pompalamak üzere inşa edilmiş fabrikalarımız olabilir. Veya, tahminen Güneş Sistemi’nin dış kısımlarından amonyak bakımından güçlü birtakım kuyruklu yıldızları gezegene indirebiliriz. Amonyağın kendisi eksiksiz bir sera katmanı oluşturur ve en nihayetinde Dünya atmosferinin büyük bir kısmını meydana getiren zararsız nitrojene ayrışır.
Bu tekliflerle irtibatlı teknolojik kuvvetliklerin üstesinden gelebileceğimizi var iseysak bile önümüzde hâlâ büyük bir mani mevcut: Manyetik alan eksikliği. Mars’ı koruyamadığımız surece, atmosfere pompaladığımız (ya da çarptırdığımız) her bir molekül Güneş rüzgârı tarafınca uzaya savrulmaya karşı savunmasız kalır. Bu, çöl kumundan bir piramit inşa etmeye çalışmak üzeredir; hiç de kolay değildir.
bol bol yaratıcı tahlile sahibiz. Tahminen Güneş rüzgârını uzak tutmak hedefiyle uzayda devasa büyüklükte bir elektromıknatıs inşa edebiliriz. Tahminen de Mars’ı bir süper-iletkenle kuşatarak ona yapay bir manyetosfer sağlayabiliriz.
Olağan ki, bu tahlillerden rastgele birini hayata geçirmek için çabucak hemen gerekli bilgiye sahip değiliz. Pekala, Mars’ı dünyalaştırıp yaşama elverişli bir hale getirmemiz mümkün mü? olağan olarak bu mümkün ve yolumuza mahzur olarak çıkan temel bir fizik yasası mevcut değil. bir daha de bu hususta fazla heyecana kapılmayın.
Yazının yepyenisi Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Neredeyse her bilim kurgu hikayesi, Mars’ın daha misafirperver bir yere dönüşmesi için ‘dünyalaştırma’ [ing. terraforming] ile başlar (ve kimi birtakım da sona erer). Ne var ki çok düşük sıcaklıkları, Güneş’ten uzak olması ve tozla kaplı haliyle Mars’ı Dünya gibisi bir gezegen haline getirmek sandığınızdan epeyce daha sıkıntı.
MEYYİT BİR GEZEGEN
Sorun şu ki, Mars evvelden daha sıcak bir yerdi. Milyarlarca yıl evvel, Mars kalın ve karbon bakımından varlıklı bir atmosfere, göllere, sıvı su okyanuslarına ve büyük ihtimalle beyaz ve pofuduk bulutlara sahipti. Ve bu, güneşimizin daha küçük ve daha zayıf lakin birtakım kimi mevcut halinden epeyce daha şiddetli olduğu bir periyottu; farklı biçimde söylersek, Güneş Sistemi şu anda ömür için 3 milyar yıl öncesine kıyasla fazlaca daha elverişli bir yer ve buna karşın Mars kırmızı ve meyyit bir gezegen.
Maalesef, Mars daha en baştan bu mukadderata mahkûm edilmişti. O Dünya’dan daha küçük ve bu durum fazlaca daha süratli soğuduğu manasına geliyor. Gezegenimizin çekirdeği hâlâ eriyik durumda ve Dünya’nın merkezinde dönen demir açısından varlıklı ve yapışkan olan bu unsur, kuvvetli manyetik alanımıza güç sağlıyor. Manyetik alan, durmaksızın Güneş’ten uzaya saçılan yüksek güçlü parçacıkların oluşturduğu bir akış olan Güneş rüzgârını engelleyebilen ve saptırabilen gerçek bir kuvvet alanıdır.
Mars soğuduğu vakit çekirdeği sertleşti, ardından manyetik kuvvet alanı bitmiş oldu ve atmosferini Güneş rüzgârının yol açtığı tahribata karşı savunmasız bıraktı. Yaklaşık 100 milyon yıl boyunca, Güneş rüzgârı Mars’ın atmosferini yok etti. Hava basıncı neredeyse büsbütün uzaya dağıldığında yüzeyde bulunan okyanuslar kaynadı ve gezegen kurudu. Ve işte bu soru fazlaca heyecan verici: Mars fazlaca evvelce Dünya’ya benziyordu. Onu eski göz alıcı haline geri döndürmenin bir yolu var mı?
her neyse ki (veya bakış açınıza bağlı olarak, ne yazık ki) biz beşerler gezegenleri ısıtmak konusunda büyük bir tecrübeye sahibiz. İstemeksizin, yüzseneler boyunca ürettiğimiz karbon emisyonları niçiniyle, Dünya’nın yüzey sıcaklığını sıradan bir sera sistemi aracılığıyla yükselttik. Atmosfere çok ölçüde karbondioksit pompalıyoruz, bu ise Güneş ışığının [atmosferden] içeri girmesi ve termal ışınımun kaçmasını önlemede hakikaten güzel; bu katman, Dünya üzerinde dev bir görünmez battaniye üzere fonksiyon görüyor.
Yükselen sıcaklık, nemi, okyanuslardan ayrılarak atmosferde kendi örtüsünü oluşturan, daha fazla suyun buharlaşmasına niye olan ve gezegeni daha fazla ısıtan bir buhar katmanı üzere davranmaya teşvik eder ve siz lüks bir kıyı konutunun artık bir sualtı deniz üssü olarak daha uygun olup olmadığını anlayamadan onu sular altında bırakır.
Öte yandan, şayet Dünya’da işe yarıyorsa, tahminen Mars’ta da işe yarayabilir. Eski Mars atmosferine ulaşamıyoruz, çünkü büsbütün uzaya dağıldı; lakin Mars’ın kutup tepelerinde devasa ölçüde su buzunun yanı sıra donmuş biçimde karbondioksit birikintileri var ve bunların bir kısmı gezegen yüzeyinin çabucak altında yer alıyor.
Şayet buzul dorukları rastgele bir biçimde ısıtabilirsek, bir sera tesiri eğilimini harekete geçirmek için atmosfere kâfi ölçüde karbon salınabilir. Yapmamız gereken tek şey, ardımıza yaslanarak fiziğin kendi işini yapmasını izlemek ve Mars’ı fazlaca daha az makus bir yere dönüştürmesi için birkaç yüzyıl boyunca beklemek. Ne yazık ki, bu sıradan fikir büyük ihtimalle bir işe yaramayacak.
RADİKAL FİKİRLER
Birinci sıkıntı, kutup buzlarını ısıtmak için bir değişen teknolojinin geliştirilmesi. Yapılan teklifler, kutupların her yerine (daha az ışık yansıtmalarını ve ısınmalarını sağlamak amacıyla) toz serpmekten, kutuplara bir ölçü yüksek güçlü ışın yansıtmak için dev bir uzay aynası inşa etmeye kadar çeşitleniyor. bir daha de rastgele bir fikir, teknolojide radikal ilerlemeler ve şu anda yapabileceğimizin hayli ötesinde bir üretimin gerçekleştirilmesini gerektiriyor (söz konusu uzay aynası olduğunda, uzayda yaklaşık 200 bin ton alüminyum çıkarmamız gerekiyor, halbuki şu anda yalnızca Dünya’da madencilik yapabiliyoruz).
hem de, Mars’ta yanlışsız düzgün bir ısınma eğilimini harekete geçirmek için kâfi CO2 bulunmaması üzere bir talihsizliğin farkındayız. Şu anda Mars, Dünya’da deniz seviyesindekinin yüzde birinden daha az hava basıncına sahip. Mars’taki her bir CO2 ve H2O molekülünü buharlaştırıp atmosfere salabilseydiniz, Kızıl Gezegen, Dünya üstündeki hava basıncının lakin yüzde ikisine sahip olabilirdi. Derinizdeki ter ve yağların kaynamasını önlemek için iki kat daha fazla atmosfere ve bir basınç kıyafetine muhtaçlık duymamak için şimdikinden 10 kat daha fazla atmosfere gereksiniminiz olacak. Oksijen yokluğundan bahsetmeyelim bile.
Bu kolaylıkla erişilebilir sera gazı eksikliğini telafi etmek için kimi radikal teklifler mevcut. Tahminen hakikaten de makûs bir sera gazı olan kloroflorokarbonları pompalamak üzere inşa edilmiş fabrikalarımız olabilir. Veya, tahminen Güneş Sistemi’nin dış kısımlarından amonyak bakımından güçlü birtakım kuyruklu yıldızları gezegene indirebiliriz. Amonyağın kendisi eksiksiz bir sera katmanı oluşturur ve en nihayetinde Dünya atmosferinin büyük bir kısmını meydana getiren zararsız nitrojene ayrışır.
Bu tekliflerle irtibatlı teknolojik kuvvetliklerin üstesinden gelebileceğimizi var iseysak bile önümüzde hâlâ büyük bir mani mevcut: Manyetik alan eksikliği. Mars’ı koruyamadığımız surece, atmosfere pompaladığımız (ya da çarptırdığımız) her bir molekül Güneş rüzgârı tarafınca uzaya savrulmaya karşı savunmasız kalır. Bu, çöl kumundan bir piramit inşa etmeye çalışmak üzeredir; hiç de kolay değildir.
bol bol yaratıcı tahlile sahibiz. Tahminen Güneş rüzgârını uzak tutmak hedefiyle uzayda devasa büyüklükte bir elektromıknatıs inşa edebiliriz. Tahminen de Mars’ı bir süper-iletkenle kuşatarak ona yapay bir manyetosfer sağlayabiliriz.
Olağan ki, bu tahlillerden rastgele birini hayata geçirmek için çabucak hemen gerekli bilgiye sahip değiliz. Pekala, Mars’ı dünyalaştırıp yaşama elverişli bir hale getirmemiz mümkün mü? olağan olarak bu mümkün ve yolumuza mahzur olarak çıkan temel bir fizik yasası mevcut değil. bir daha de bu hususta fazla heyecana kapılmayın.
Yazının yepyenisi Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)