Linda Geddes
Omicron varyantının ortaya çıkışı, Delta da dahil olmak üzere, var olan varyantlara kıyasla Covid-19 aşılarına karşı daha güçlü olabileceğine ait geniş çaplı spekülasyonlara niye oldu. Pekala bu durum, iki defa aşılanmış ortalama bir insan açısından ne manaya geliyor?
Şu anda İngiltere’de kullanılan aşıların tamamı, ACE2 reseptörüne bağlanarak hücreleri hasta etmek için kullandığı bir anahtar olan korona virüsü başak proteinine karşı bağışıklık sistemini eğiterek işini yapar. Omicron, bu reseptöre yapışan özel kısım olan “reseptör ilişki alanı”ndaki (RBD) 10 mutasyon da dahil olmak, bu proteinde 30’u aşkın mutasyon barındırıyor. Delta’da ise iki adet RBD mutasyonu mevcut.
SAVUNMA ARAÇLARIMIZ NE KADAR TESİRLİ?
Öte yandan, bütün bu değişimlere rağmen, daha evvelki enfeksiyona ya da aşıya cevap olarak gelişen antikorların ve T hücrelerinin karşılık verebileceği alanlar (epitoplar) var olacaktır.
Imperial College London’da immünoloji profesörü olan Danny Altmann “Şayet mutasyonları başak proteininin kristal yapısının fotoğrafının üzerine karalar ve bunu bilinen bütün temel antikor faaliyetleriyle irtibatlandırırsanız, bu biraz ürkütücü görünür: Elinizdeki tahlil yolları, tıpkı antikorca zararsız hale getirilen amaçlarınızın büyük kısmı üzere kesimlere ayrılır; bu durumda, bağışıklık korumanızdan geriye ne kalır?” diye soruyor: “Ve buna karşılık, Güney Afrika’dan elde ettiğimiz bilgiler durumun çok önemli görünmediğini ortaya koyuyor üzere görünüyor ve hastaneye giden beşerler aşılılardan epeyce aşısızlardan oluşuyor; güya aşı, insanlara hâlâ biraz da olsa muhafaza sağlıyormuş üzere görünüyor.”
Bunun haricinde, virüs bulaşan hücreleri ayırt eden, onlara saldıran ve antikor üreten B hücrelerini karşılaştıkları viral risk hakkında eğiten, yani bağışıklık hücreleri olan ‘T hücreleri’ mevcut.
Altmann, “Hepimiz T hücrelerinin [varyantlar içinde ortaya çıkan] farklılıkları ayırt edebileceğini ve T hücrelerinin sahip olduğu repertuarın buna karşı epey daha kollayıcı olduğunu düşünüyoruz; bu da size biraz müdafaa sağlayabilir” diyor.
AŞILARLA NE KADAR MÜDAFAAYA SAHİBİZ?
Asıl soru şu ki, aşılar bizi ne kadar korur? Hâlihazırda, bunun olma ihtimali aşılanmamış bireylerden neredeyse üç kat daha düşük olsa bile, çift doz yaptırmış insanların da Delta varyantına yakalanabileceğinden ve hastalığı bulaştırabileceğinden haberdarız. Bundan daha kıymetli olan konu, aşılanan bireylerin hastalığa yakalanmaları halinde hayatlarını kaybetme ihtimalinin yaklaşık dokuz kat daha az olması.
Her ne kadar Omicron ile hastalığa yakalanmak daha da olası üzere görünse de, Cardiff Üniversitesi’nde bakılırsavli bir immünolog olan Profesör Paul Morgan şunları tabir ediyor: “Bana bakılırsa, en beklenen sonuç, büsbütün bir bağışıklık kaybından daha epeyce, bir baskılamanın gerçekleşmesi. Büyük olasılıkla virüs, yüzeyinde bulunan her bir epitopu* yitirmez; çünkü, şayet bu biçimde olsaydı başak proteini artık bir işe yaramazdı. Hâl bu biçimdeyken, virüsün evvelki örneklerine ya da aşılara karşı üretilen antikorların ve T hücresi klonlarının bir kısmı tesirli olmayabilirken, bir öbür kısmı da tesirli olmaya devam edecektir.”
Bu yüzden, üçüncü doz Covid-19 aşılarına ulaşma imkânını genişleterek bu muhafazayı daha da artırmak uygun bir fikir. Morgan kelamlarına şu biçimde devam ediyor: “Eğer bağışıklık yansısının yarısı yahut üçte ikisi ya da her ne kadarı kaldıysa, bu tesirli olmayacaksa ve geriye yarısı oranında muhafaza kalmışsa, o durumda bu müdafaa ne kadar artarsa o kadar yeterlidir.”
Çift aşılı ve Delta varyantına yakalanmış beşerler kelam konusu olduğunda, tablo daha da yeterli görünüyor. Bristol Üniversitesi’nde viroloji profesörü olan David Matthews, “Şayet iki aşı vurulduysanız ve daha sonrasında Delta varyantına yakalanıp iyileştiyseniz, büyük ihtimalle aklınıza gelebilecek neredeyse her varyantı kapsayan epey geniş ve tesirli bir bağışıklık reaksiyonuna sahipsiniz demektir” diyor.
Bunun niçini, bu biçimdesi bireylerin virüse (Delta varyantına yakalanma yoluyla) ve orjinal alt tipinden (aşılanma yoluyla) gelen başak proteinine maruz kalmasıdır. Matthews, “Bu, hem daha eski tıpkı vakitte çağdaş alt tipleri kapsayan bir antikor karşılığına ve sırf başak proteinine karşı değil, Sars-COV-2’nin ürettiği öteki tüm proteinlere karşı epey geniş çaplı bir T hücresi reaksiyonuna sahip olduğunuz manasına gelir ve bu inanılmaz derecede yararlıdır” diyor.
TEMEL SORUN AŞILANMAMIŞ BEŞERLER
En büyük telaş aşılanmamış beşerlerle ilgili. Matthews, “Eğer bu virüsün Delta’dan daha süratli bulaştığı konusunda haklılarsa -ve o denli görünüyor-, bu, virüsün aşılanmamış insanlara bulaşma ve onları hastanelik duruma getirme oranını ve ötürüsıyla Ulusal Sıhhat Hizmetleri [NHS] üstündeki baskıyı artıracaktır” diyor: “Hastaneye yatış oranları bariz bir sonun üzerine çıkarsa, her ne sebeple olursa olsun, kamusal bir kapanmayı da gerektirecektir.”
Buna karşın, optimist olmak için de kimi sebepler mevcut. Birincisi, Omicron varyantının İngiltere üzere yüksek oranda aşılanmış bir toplumda nasıl davranacağını çabucak hemen bilmiyor oluşumuz. Bulaşıcı hastalık denetimi alanında emekli bir danışman olan Dr. Peter English, “Var olan aşılardan iki ya da daha uygunu üç doz yaptırmış olan insanların bu varyanta karşı uygun bir seviyede korunmaları ziyadesiyle muhtemel” diyor: “bir daha de bu yeni varyanta karşı var olan aşılarla hayli daha az korunmamız da ihtimal dahilinde. Şimdilik yanıtı bilecek kadar bilgiye sahip değiliz.”
KİMİ İLAÇLAR DE İŞE YARIYOR
Bir öteki sebep, Omicron’un hâlâ hassas olduğu düşünülen ‘molnupiravir’ gibisi antiviral ilaçların var olması. Bu ay, günde iki kere alınan bu haptan yaklaşık yarım milyon adet teslim edilecek ve NHS tarafınca sürdürülen ulusal çaptaki bir çalışmada, yaşlı Covid hastalarına ve bağışıklık sistemi zayıflığı üzere muhakkak sıhhat problemlerine sahip bireylere öncelik verilecek. İlaç, hastalığın birinci günlerinde hastaya verildiğinde en tesirli biçimde müdahale ettiği için, İlaç ve Sıhhat Eserleri Denetleme Dairesi [MHRA], Covid testinin müspet çıkmasından ve semptomların ortaya çıkmasından daha sonraki beş gün ortasında, mümkün olan en kısa müddette kullanılmasını öneriyor.
Anti-enflamatuar bir ilaç olan ‘deksametazon’ üzere tedavi araçlarının da Omicron’a karşı işe yaraması beklenen görünüyor; çünkü virüsün kendisinden daha fazlaca bedenin virüse vereceği yansıyı hedefliyor.
Son olarak, şayet aşıya bağlı bağışıklık reaksiyonlarını nitekim de kıymetli ölçüde arttırırlarsa, var olan aşıları Omicron varyantına ahenk sağlayacak halde değiştirme ihtimali kelam konusu; bir daha de, bu, birkaç hafta boyunca emin olamayacağımız bir konu.
English kelamlarına şunları ekliyor: “mRNA ve vektör alanları, kullanılan muhakkak antijenler üzerinde hızlı halde değişiklikler yapılmasına imkan sunuyor. Bu, kısmen (birkaç ay gibi) süratli bir biçimde, yeni bir varyanta karşı uyarlanan antijenleri kullanarak bir aşı üretmenin mümkün olacağı manasına geliyor.”
Elbet, Omicron, bizi bu salgından çıkaracak olan yol üstündeki bir tümsek ya da büyük ihtimalle büyük bir çukur; bir daha de şu ana dek öğrendiklerimize baktığımızda, bizi bir yıl evvel bulunduğumuz noktaya geri götürmesi pek muhtemel görünmüyor. birebir vakitte, ne kadar epeyce insan tam olarak aşılanır ve üçüncü dozlara ulaşabilirse, bundan birebir oranda emin olmamız beklenen hale gelir.
*Epitop, (antijenik belirleyici), bir antijenin antikora ve B hücrelerine bağlanan kısmıdır. Epitopun bir kısmı ‘majör histokompatibilite kompleksi’ (MHC) tarafınca sunulan peptitlere çevrilip T hücrelerine de bağlanabilir. Bu bağlar niçiniyle epitoplar antijenlerin bağışıklık sistemi tarafınca tanınmasını sağlar.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Omicron varyantının ortaya çıkışı, Delta da dahil olmak üzere, var olan varyantlara kıyasla Covid-19 aşılarına karşı daha güçlü olabileceğine ait geniş çaplı spekülasyonlara niye oldu. Pekala bu durum, iki defa aşılanmış ortalama bir insan açısından ne manaya geliyor?
Şu anda İngiltere’de kullanılan aşıların tamamı, ACE2 reseptörüne bağlanarak hücreleri hasta etmek için kullandığı bir anahtar olan korona virüsü başak proteinine karşı bağışıklık sistemini eğiterek işini yapar. Omicron, bu reseptöre yapışan özel kısım olan “reseptör ilişki alanı”ndaki (RBD) 10 mutasyon da dahil olmak, bu proteinde 30’u aşkın mutasyon barındırıyor. Delta’da ise iki adet RBD mutasyonu mevcut.
SAVUNMA ARAÇLARIMIZ NE KADAR TESİRLİ?
Öte yandan, bütün bu değişimlere rağmen, daha evvelki enfeksiyona ya da aşıya cevap olarak gelişen antikorların ve T hücrelerinin karşılık verebileceği alanlar (epitoplar) var olacaktır.
Imperial College London’da immünoloji profesörü olan Danny Altmann “Şayet mutasyonları başak proteininin kristal yapısının fotoğrafının üzerine karalar ve bunu bilinen bütün temel antikor faaliyetleriyle irtibatlandırırsanız, bu biraz ürkütücü görünür: Elinizdeki tahlil yolları, tıpkı antikorca zararsız hale getirilen amaçlarınızın büyük kısmı üzere kesimlere ayrılır; bu durumda, bağışıklık korumanızdan geriye ne kalır?” diye soruyor: “Ve buna karşılık, Güney Afrika’dan elde ettiğimiz bilgiler durumun çok önemli görünmediğini ortaya koyuyor üzere görünüyor ve hastaneye giden beşerler aşılılardan epeyce aşısızlardan oluşuyor; güya aşı, insanlara hâlâ biraz da olsa muhafaza sağlıyormuş üzere görünüyor.”
Bunun haricinde, virüs bulaşan hücreleri ayırt eden, onlara saldıran ve antikor üreten B hücrelerini karşılaştıkları viral risk hakkında eğiten, yani bağışıklık hücreleri olan ‘T hücreleri’ mevcut.
Altmann, “Hepimiz T hücrelerinin [varyantlar içinde ortaya çıkan] farklılıkları ayırt edebileceğini ve T hücrelerinin sahip olduğu repertuarın buna karşı epey daha kollayıcı olduğunu düşünüyoruz; bu da size biraz müdafaa sağlayabilir” diyor.
AŞILARLA NE KADAR MÜDAFAAYA SAHİBİZ?
Asıl soru şu ki, aşılar bizi ne kadar korur? Hâlihazırda, bunun olma ihtimali aşılanmamış bireylerden neredeyse üç kat daha düşük olsa bile, çift doz yaptırmış insanların da Delta varyantına yakalanabileceğinden ve hastalığı bulaştırabileceğinden haberdarız. Bundan daha kıymetli olan konu, aşılanan bireylerin hastalığa yakalanmaları halinde hayatlarını kaybetme ihtimalinin yaklaşık dokuz kat daha az olması.
Her ne kadar Omicron ile hastalığa yakalanmak daha da olası üzere görünse de, Cardiff Üniversitesi’nde bakılırsavli bir immünolog olan Profesör Paul Morgan şunları tabir ediyor: “Bana bakılırsa, en beklenen sonuç, büsbütün bir bağışıklık kaybından daha epeyce, bir baskılamanın gerçekleşmesi. Büyük olasılıkla virüs, yüzeyinde bulunan her bir epitopu* yitirmez; çünkü, şayet bu biçimde olsaydı başak proteini artık bir işe yaramazdı. Hâl bu biçimdeyken, virüsün evvelki örneklerine ya da aşılara karşı üretilen antikorların ve T hücresi klonlarının bir kısmı tesirli olmayabilirken, bir öbür kısmı da tesirli olmaya devam edecektir.”
Bu yüzden, üçüncü doz Covid-19 aşılarına ulaşma imkânını genişleterek bu muhafazayı daha da artırmak uygun bir fikir. Morgan kelamlarına şu biçimde devam ediyor: “Eğer bağışıklık yansısının yarısı yahut üçte ikisi ya da her ne kadarı kaldıysa, bu tesirli olmayacaksa ve geriye yarısı oranında muhafaza kalmışsa, o durumda bu müdafaa ne kadar artarsa o kadar yeterlidir.”
Çift aşılı ve Delta varyantına yakalanmış beşerler kelam konusu olduğunda, tablo daha da yeterli görünüyor. Bristol Üniversitesi’nde viroloji profesörü olan David Matthews, “Şayet iki aşı vurulduysanız ve daha sonrasında Delta varyantına yakalanıp iyileştiyseniz, büyük ihtimalle aklınıza gelebilecek neredeyse her varyantı kapsayan epey geniş ve tesirli bir bağışıklık reaksiyonuna sahipsiniz demektir” diyor.
Bunun niçini, bu biçimdesi bireylerin virüse (Delta varyantına yakalanma yoluyla) ve orjinal alt tipinden (aşılanma yoluyla) gelen başak proteinine maruz kalmasıdır. Matthews, “Bu, hem daha eski tıpkı vakitte çağdaş alt tipleri kapsayan bir antikor karşılığına ve sırf başak proteinine karşı değil, Sars-COV-2’nin ürettiği öteki tüm proteinlere karşı epey geniş çaplı bir T hücresi reaksiyonuna sahip olduğunuz manasına gelir ve bu inanılmaz derecede yararlıdır” diyor.
TEMEL SORUN AŞILANMAMIŞ BEŞERLER
En büyük telaş aşılanmamış beşerlerle ilgili. Matthews, “Eğer bu virüsün Delta’dan daha süratli bulaştığı konusunda haklılarsa -ve o denli görünüyor-, bu, virüsün aşılanmamış insanlara bulaşma ve onları hastanelik duruma getirme oranını ve ötürüsıyla Ulusal Sıhhat Hizmetleri [NHS] üstündeki baskıyı artıracaktır” diyor: “Hastaneye yatış oranları bariz bir sonun üzerine çıkarsa, her ne sebeple olursa olsun, kamusal bir kapanmayı da gerektirecektir.”
Buna karşın, optimist olmak için de kimi sebepler mevcut. Birincisi, Omicron varyantının İngiltere üzere yüksek oranda aşılanmış bir toplumda nasıl davranacağını çabucak hemen bilmiyor oluşumuz. Bulaşıcı hastalık denetimi alanında emekli bir danışman olan Dr. Peter English, “Var olan aşılardan iki ya da daha uygunu üç doz yaptırmış olan insanların bu varyanta karşı uygun bir seviyede korunmaları ziyadesiyle muhtemel” diyor: “bir daha de bu yeni varyanta karşı var olan aşılarla hayli daha az korunmamız da ihtimal dahilinde. Şimdilik yanıtı bilecek kadar bilgiye sahip değiliz.”
KİMİ İLAÇLAR DE İŞE YARIYOR
Bir öteki sebep, Omicron’un hâlâ hassas olduğu düşünülen ‘molnupiravir’ gibisi antiviral ilaçların var olması. Bu ay, günde iki kere alınan bu haptan yaklaşık yarım milyon adet teslim edilecek ve NHS tarafınca sürdürülen ulusal çaptaki bir çalışmada, yaşlı Covid hastalarına ve bağışıklık sistemi zayıflığı üzere muhakkak sıhhat problemlerine sahip bireylere öncelik verilecek. İlaç, hastalığın birinci günlerinde hastaya verildiğinde en tesirli biçimde müdahale ettiği için, İlaç ve Sıhhat Eserleri Denetleme Dairesi [MHRA], Covid testinin müspet çıkmasından ve semptomların ortaya çıkmasından daha sonraki beş gün ortasında, mümkün olan en kısa müddette kullanılmasını öneriyor.
Anti-enflamatuar bir ilaç olan ‘deksametazon’ üzere tedavi araçlarının da Omicron’a karşı işe yaraması beklenen görünüyor; çünkü virüsün kendisinden daha fazlaca bedenin virüse vereceği yansıyı hedefliyor.
Son olarak, şayet aşıya bağlı bağışıklık reaksiyonlarını nitekim de kıymetli ölçüde arttırırlarsa, var olan aşıları Omicron varyantına ahenk sağlayacak halde değiştirme ihtimali kelam konusu; bir daha de, bu, birkaç hafta boyunca emin olamayacağımız bir konu.
English kelamlarına şunları ekliyor: “mRNA ve vektör alanları, kullanılan muhakkak antijenler üzerinde hızlı halde değişiklikler yapılmasına imkan sunuyor. Bu, kısmen (birkaç ay gibi) süratli bir biçimde, yeni bir varyanta karşı uyarlanan antijenleri kullanarak bir aşı üretmenin mümkün olacağı manasına geliyor.”
Elbet, Omicron, bizi bu salgından çıkaracak olan yol üstündeki bir tümsek ya da büyük ihtimalle büyük bir çukur; bir daha de şu ana dek öğrendiklerimize baktığımızda, bizi bir yıl evvel bulunduğumuz noktaya geri götürmesi pek muhtemel görünmüyor. birebir vakitte, ne kadar epeyce insan tam olarak aşılanır ve üçüncü dozlara ulaşabilirse, bundan birebir oranda emin olmamız beklenen hale gelir.
*Epitop, (antijenik belirleyici), bir antijenin antikora ve B hücrelerine bağlanan kısmıdır. Epitopun bir kısmı ‘majör histokompatibilite kompleksi’ (MHC) tarafınca sunulan peptitlere çevrilip T hücrelerine de bağlanabilir. Bu bağlar niçiniyle epitoplar antijenlerin bağışıklık sistemi tarafınca tanınmasını sağlar.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)