Elleri ve ayakları bağlı ve ağzı tıkalı olan Ruanda’nın en önde gelen muhalifi, iki gün hapis yattıktan sonra nihayet göz bağı çözüldüğünde rahatladı.
Önünde duran iki üst düzey Ruandalı hükümet yetkilisi, kör edici ışığı engelliyor ve işbirliği yaparsa onu hemen serbest bırakacaklarına söz veriyordu. İsyanını desteklediğinden şüphelendikleri yabancı hükümetleri ve suç ortaklarını ifşa ederse, kendisine istediği herhangi bir hükümet görevini – bir büyükelçilik, bir bakanlık pozisyonu, sadece cumhurbaşkanlığı değil – vaat ettiklerini söyledi.
Soykırım karşısındaki kahramanlığı Oscar’a aday gösterilen 1994 yapımı Hotel Rwanda filmine ilham veren otel işletmecisi Paul Rusesabagina, yetkililerin ona “İstediğin her şeyi alabilirsin,” diye anımsıyordu. “Bir seçim yapmak sana kalmış.”
Ancak Bay Rusesabagina, başka seçeneği olmadığını biliyordu.
Bunun yerine, bu olay, Ağustos 2020’de Ruanda’nın başkenti Kigali’de yakalanmasından birkaç gün sonra başladı ve uluslararası dikkatleri karayla çevrili Orta Afrika ulusuna çeken iki buçuk yıl hapis cezasını çekti. Bay Rusesabagina, dünya çapında eleştiri toplayan bir davada terörizmle suçlanıp 25 yıl hapis cezasına çarptırılmadan önce işkence gördü ve ilaç tedavisi görmedi.
Haber’a verdiği bir röportajda, Mart ayında ABD aracılıyla yapılan bir anlaşma uyarınca hapishaneden serbest bırakılmasından bu yana ilk kez Bay Rusesabagina, gözaltında geçirdiği 939 günü anlattı ve onu geri çekmeye ikna eden bir papazla ilişkisini anlattı. Ruanda ve Ruanda hükümetini devirmek için güç kullanmak istediği yönündeki iddiaları yalanladı. İddialarından bazıları bağımsız olarak doğrulanamadı ve önceki ifadelerle çelişiyordu.
Ruanda hükümeti, tekrarlanan yorum taleplerine yanıt vermedi.
Bay Rusesabagina, geçen yıl Başkan Paul Kagame’den af dileyen bir mektup yazmasına ve serbest bırakılması halinde “özel olarak” emekli olacağına söz vermesine rağmen sessizliğini bozdu. Bunun yerine 69 yaşındaki Bay Rusesabagina, Ruanda’yı “korumalı özel mülke” dönüştürmekle suçladığı Bay Kagame’ye karşı yeniden harekete geçeceğini söyledi.
“Sessiz kalmamı bekliyorlardı. Bay Rusesabagina geçen hafta sonu, Belçika’daki Ruandalı ajanlar tarafından hayatının tehdit edildiğini söyledikten sonra 2009 yılında ailesiyle birlikte taşındığı San Antonio’daki güvenlikli bir sitedeki evinde “İyi bir adam olmak ve kendine uygun davranmak” dedi.
Nisan ayındaki mezuniyeti için yaptığı posterler ve son doğum günü partisinden balonlarla çevrili olan Bay Rusesabagina, “Kimse beni bu kadar kolay susturamaz” dedi.
Ruanda’nın 1 Temmuz Bağımsızlık Günü için tam zamanında, Bay Kagame rejimi altındaki Ruandalıların hala özgür olmadığını ve birçok siyasi mahkumun bunun gibi düzmece yargılama riskiyle karşı karşıya olduğunu bildiren bir video yayınladı. Uluslararası toplumu, Güney Afrika’nın apartheid hükümeti ile çalışmaya benzeterek Bay Kagame ile çalışmayı bırakmaya çağırdı. Ruanda, istemedikleri göçmenleri almak için İngiltere ve diğer Avrupa ülkeleriyle anlaşmalar yaptı.
Röportajda Bay Rusesabagina, “Bütün ülke bir hapishane” dedi.
Bay Rusesabagina’nın yeniden ortaya çıkışı, onunla otuz yıldır Ruanda’yı yöneten eski bir isyancı lider olan Bay Kagame arasındaki rekabette yeni bir sayfa açıyor.
65 yaşındaki Bay Kagame, Batılı finansörleri cezbetmesine ve soykırımın ardından ülkesini ilerletmesine rağmen, eleştirmenleri hapse atarak, yurtdışındaki muhalifleri hedef alarak ve son zamanlarda askeri liderliğini tasfiye ederek etkisini artırdı. Yıllarca Bay Rusesabagina’yı Hotel Rwanda’da anlatılan kahramanlık öyküsünü uydurmakla suçladı.
Boston Üniversitesi profesörü ve Ruanda üzerine iki kitabın yazarı Timothy P. Longman, önemi ve davasının gördüğü uluslararası ilgi nedeniyle Bay Rusesabagina’nın “muhtemelen herkesten daha fazla platforma sahip olduğunu” söyledi.
Ancak Longman, Cuma günü yaptığı bir telefon görüşmesinde “Ruanda’da yakın zamanda radikal değişiklikler olacağı konusunda iyimser değilim” dedi.
Bay Rusesabagina’nın beklenmedik Ruanda yolculuğu, 2019’un ortalarında bir avukat arkadaşı olan Innocent Twagiramungu’nun onu Burundili bir papaz olan Constantin Niyomwungere ile tanıştırmasıyla başladı.
Üçlü, ABD’de daimi ikamet eden Bay Rusesabagina’nın vatandaşlığa ve diğer ikametgahlara sahip olduğu Belçika’da birkaç kez bir araya geldi. Rusesabagina, papazın ondan Burundi’deki kiliselerle uzlaşma ve insan hakları hakkında konuşmak için ziyaret etmesini istediğini söyledi.
Yorum için Bay Niyomwungere’ye ulaşılamadı. Bay Twagiramungu kısa mesajlara cevap vermedi.
Ancak gezi planları başladığında, Bay Rusesabagina papazdan şüphelenmeye başladığını söyledi.
Papazın kendisinden Dubai’ye tek başına uçmasını ve kiralık özel bir jete binmesini istediğini söyledi. Bay Rusesabagina, birlikte uçmaları konusunda ısrar ederek reddetti.
Papaz daha sonra ailesine nereye gittiğini söylememesini söyledi. Ama Bay Rusesabagina yine de yaptı, önce karısını aradı, ardından Dubai’ye indiğinde kızına mesaj attı. Burundi’ye indiğinde onlara haber vereceğine söz verdi.
Rusesabagina, özel uçağa bindiklerinde pilota ve uçuş görevlisine ayrı ayrı son varış noktalarını sorduğunu söyledi. İkisi de Burundi’ye gideceklerini söylediler. (Bay Rusesabagina ve ailesi, yorum talebine hemen yanıt vermeyen özel havayolu şirketi GainJet’i dava ediyor.)
Uçak Dubai saatiyle gece yarısından hemen önce havalanırken, kendisine bir içki verildiğini söyledi.
Bay Rusesabagina, “Rahat uyudum,” dedi. “Sanırım o şampanya kadehinde bir şey vardı.”
Uçak indiğinde uyandığını ve Kigali’nin ünlü havaalanı kulesini gördüğünü söyledi. “Kendime bunun hayatımın sonu olduğunu söyledim” dedi.
Güvenlik güçleri onu bağladığında ve yardım için bağırdığında, mürettebatın yanında durup izlediğini söyledi. “Benim politikam herkesten şüphelenmek ve asla kimseye güvenmemek” dedi. “Ama yine de kandım.”
Kısa bir süre sonra başlayan bir davada Ruandalı yetkililer, Bay Rusesabagina’yı silahlı kanadı Ruanda’da sivilleri öldüren bir muhalefet koalisyonuna liderlik etmek ve komşu Burundi ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki diğer militan gruplarla işbirliği planlamakla suçladı.
Papaz Niyomwungere, mahkemede Bay Rusesabagina aleyhine ifade verdi. Papaz, kendisi kovuşturmadan kaçınmak için hükümet muhbiri olarak hareket etmeyi kabul ettiğini ve Bay Rusesabagina’nın terör saldırılarına karıştığı iddiasıyla duyduğu üzüntüyü ifade etmeye geldiğini söyledi.
Röportajda Bay Rusesabagina, tutuklandığı sırada artık muhalefet koalisyonunun başkanı olmadığını söyledi. Ayrıca koalisyonun, silahlı bir kanadı olan muhalefetteki siyasi partiyi faaliyetleri hakkında koalisyona bilgi vermediği için Haziran 2020’de ihraç ettiğini söyledi.
Mahkemede, silahlı grup Ulusal Kurtuluş Cephesi’ne 20.000 avro bağışta bulunduğunu beyan etmişti. Röportajda, ancak işkence gördükten sonra bunu söylemeyi kabul ettiğini söyledi. “Sadece hapisten çıkmak istedim” dedi.
Ruanda hükümeti, Bay Rusesabagina’nın Ruanda’da değişikliğin “mümkün olan her şekilde” gerçekleştirilmesi gerektiğini ilan ettiği 2018 tarihli bir videoyu ona karşı kanıt olarak dağıttı.
2020’de The Times’a verdiği hapishane röportajında Rusesabagina, hiç böyle bir video çektiğini hatırlamadığını söyledi. Bu kez videoyu çektiğini kabul etti, ancak sözlerin bağlamından koparıldığını söyledi: “İlkem silahlarla değil, kelimelerle savaşmak.”
Bay Rusesabagina, cezaevinde tansiyon ve kalp ilacı verilmediğini ve günde 23 saat tecritte tutulduğunu söyledi. Diğer mahkumlarla konuşmasının yasak olduğunu söyledi, ancak bazıları banyoya iyi dileklerini ileten notlar bıraktı. Bir arkadaşı ona Papa Francis tarafından kutsanmış bir tespih gönderdiğinde, hapishane yetkilileri buna el koydu; Serbest bırakıldığı gece geri verdiler, dedi.
“Kagame, baskının ona karşı işe yaramayacağını söylüyor” dedi. “Ama baskının işe yaradığını biliyorum. Dışarı çıkmamın nedeni nezaket değil.”
Rusesabagina Bey şimdilik normal hayatına dönmeye çalışıyor.
Fizik tedavi seanslarına katılıyor, dünyanın her yerinden ziyaretçi alıyor ve karısı Taciana ne pişirirse onu yiyor. (En sevdiği yemek: kırmızı şarap ile servis edilen nadir bir biftek.)
Bay Rusesabagina, bir öğleden sonra arabayla kaktüs ve mesquite dolu engebeli arazide yürürken, Ruanda’nın serin, yeşil tepelerinden çok uzak olan San Antonio’ya dönmekten mutlu olduğunu söyledi.
“San Antonio benim evim” dedi. “Ama asla Ruanda olmayacak.”
Önünde duran iki üst düzey Ruandalı hükümet yetkilisi, kör edici ışığı engelliyor ve işbirliği yaparsa onu hemen serbest bırakacaklarına söz veriyordu. İsyanını desteklediğinden şüphelendikleri yabancı hükümetleri ve suç ortaklarını ifşa ederse, kendisine istediği herhangi bir hükümet görevini – bir büyükelçilik, bir bakanlık pozisyonu, sadece cumhurbaşkanlığı değil – vaat ettiklerini söyledi.
Soykırım karşısındaki kahramanlığı Oscar’a aday gösterilen 1994 yapımı Hotel Rwanda filmine ilham veren otel işletmecisi Paul Rusesabagina, yetkililerin ona “İstediğin her şeyi alabilirsin,” diye anımsıyordu. “Bir seçim yapmak sana kalmış.”
Ancak Bay Rusesabagina, başka seçeneği olmadığını biliyordu.
Bunun yerine, bu olay, Ağustos 2020’de Ruanda’nın başkenti Kigali’de yakalanmasından birkaç gün sonra başladı ve uluslararası dikkatleri karayla çevrili Orta Afrika ulusuna çeken iki buçuk yıl hapis cezasını çekti. Bay Rusesabagina, dünya çapında eleştiri toplayan bir davada terörizmle suçlanıp 25 yıl hapis cezasına çarptırılmadan önce işkence gördü ve ilaç tedavisi görmedi.
Haber’a verdiği bir röportajda, Mart ayında ABD aracılıyla yapılan bir anlaşma uyarınca hapishaneden serbest bırakılmasından bu yana ilk kez Bay Rusesabagina, gözaltında geçirdiği 939 günü anlattı ve onu geri çekmeye ikna eden bir papazla ilişkisini anlattı. Ruanda ve Ruanda hükümetini devirmek için güç kullanmak istediği yönündeki iddiaları yalanladı. İddialarından bazıları bağımsız olarak doğrulanamadı ve önceki ifadelerle çelişiyordu.
Ruanda hükümeti, tekrarlanan yorum taleplerine yanıt vermedi.
Bay Rusesabagina, geçen yıl Başkan Paul Kagame’den af dileyen bir mektup yazmasına ve serbest bırakılması halinde “özel olarak” emekli olacağına söz vermesine rağmen sessizliğini bozdu. Bunun yerine 69 yaşındaki Bay Rusesabagina, Ruanda’yı “korumalı özel mülke” dönüştürmekle suçladığı Bay Kagame’ye karşı yeniden harekete geçeceğini söyledi.
“Sessiz kalmamı bekliyorlardı. Bay Rusesabagina geçen hafta sonu, Belçika’daki Ruandalı ajanlar tarafından hayatının tehdit edildiğini söyledikten sonra 2009 yılında ailesiyle birlikte taşındığı San Antonio’daki güvenlikli bir sitedeki evinde “İyi bir adam olmak ve kendine uygun davranmak” dedi.
Nisan ayındaki mezuniyeti için yaptığı posterler ve son doğum günü partisinden balonlarla çevrili olan Bay Rusesabagina, “Kimse beni bu kadar kolay susturamaz” dedi.
Ruanda’nın 1 Temmuz Bağımsızlık Günü için tam zamanında, Bay Kagame rejimi altındaki Ruandalıların hala özgür olmadığını ve birçok siyasi mahkumun bunun gibi düzmece yargılama riskiyle karşı karşıya olduğunu bildiren bir video yayınladı. Uluslararası toplumu, Güney Afrika’nın apartheid hükümeti ile çalışmaya benzeterek Bay Kagame ile çalışmayı bırakmaya çağırdı. Ruanda, istemedikleri göçmenleri almak için İngiltere ve diğer Avrupa ülkeleriyle anlaşmalar yaptı.
Röportajda Bay Rusesabagina, “Bütün ülke bir hapishane” dedi.
Bay Rusesabagina’nın yeniden ortaya çıkışı, onunla otuz yıldır Ruanda’yı yöneten eski bir isyancı lider olan Bay Kagame arasındaki rekabette yeni bir sayfa açıyor.
65 yaşındaki Bay Kagame, Batılı finansörleri cezbetmesine ve soykırımın ardından ülkesini ilerletmesine rağmen, eleştirmenleri hapse atarak, yurtdışındaki muhalifleri hedef alarak ve son zamanlarda askeri liderliğini tasfiye ederek etkisini artırdı. Yıllarca Bay Rusesabagina’yı Hotel Rwanda’da anlatılan kahramanlık öyküsünü uydurmakla suçladı.
Boston Üniversitesi profesörü ve Ruanda üzerine iki kitabın yazarı Timothy P. Longman, önemi ve davasının gördüğü uluslararası ilgi nedeniyle Bay Rusesabagina’nın “muhtemelen herkesten daha fazla platforma sahip olduğunu” söyledi.
Ancak Longman, Cuma günü yaptığı bir telefon görüşmesinde “Ruanda’da yakın zamanda radikal değişiklikler olacağı konusunda iyimser değilim” dedi.
Bay Rusesabagina’nın beklenmedik Ruanda yolculuğu, 2019’un ortalarında bir avukat arkadaşı olan Innocent Twagiramungu’nun onu Burundili bir papaz olan Constantin Niyomwungere ile tanıştırmasıyla başladı.
Üçlü, ABD’de daimi ikamet eden Bay Rusesabagina’nın vatandaşlığa ve diğer ikametgahlara sahip olduğu Belçika’da birkaç kez bir araya geldi. Rusesabagina, papazın ondan Burundi’deki kiliselerle uzlaşma ve insan hakları hakkında konuşmak için ziyaret etmesini istediğini söyledi.
Yorum için Bay Niyomwungere’ye ulaşılamadı. Bay Twagiramungu kısa mesajlara cevap vermedi.
Ancak gezi planları başladığında, Bay Rusesabagina papazdan şüphelenmeye başladığını söyledi.
Papazın kendisinden Dubai’ye tek başına uçmasını ve kiralık özel bir jete binmesini istediğini söyledi. Bay Rusesabagina, birlikte uçmaları konusunda ısrar ederek reddetti.
Papaz daha sonra ailesine nereye gittiğini söylememesini söyledi. Ama Bay Rusesabagina yine de yaptı, önce karısını aradı, ardından Dubai’ye indiğinde kızına mesaj attı. Burundi’ye indiğinde onlara haber vereceğine söz verdi.
Rusesabagina, özel uçağa bindiklerinde pilota ve uçuş görevlisine ayrı ayrı son varış noktalarını sorduğunu söyledi. İkisi de Burundi’ye gideceklerini söylediler. (Bay Rusesabagina ve ailesi, yorum talebine hemen yanıt vermeyen özel havayolu şirketi GainJet’i dava ediyor.)
Uçak Dubai saatiyle gece yarısından hemen önce havalanırken, kendisine bir içki verildiğini söyledi.
Bay Rusesabagina, “Rahat uyudum,” dedi. “Sanırım o şampanya kadehinde bir şey vardı.”
Uçak indiğinde uyandığını ve Kigali’nin ünlü havaalanı kulesini gördüğünü söyledi. “Kendime bunun hayatımın sonu olduğunu söyledim” dedi.
Güvenlik güçleri onu bağladığında ve yardım için bağırdığında, mürettebatın yanında durup izlediğini söyledi. “Benim politikam herkesten şüphelenmek ve asla kimseye güvenmemek” dedi. “Ama yine de kandım.”
Kısa bir süre sonra başlayan bir davada Ruandalı yetkililer, Bay Rusesabagina’yı silahlı kanadı Ruanda’da sivilleri öldüren bir muhalefet koalisyonuna liderlik etmek ve komşu Burundi ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki diğer militan gruplarla işbirliği planlamakla suçladı.
Papaz Niyomwungere, mahkemede Bay Rusesabagina aleyhine ifade verdi. Papaz, kendisi kovuşturmadan kaçınmak için hükümet muhbiri olarak hareket etmeyi kabul ettiğini ve Bay Rusesabagina’nın terör saldırılarına karıştığı iddiasıyla duyduğu üzüntüyü ifade etmeye geldiğini söyledi.
Röportajda Bay Rusesabagina, tutuklandığı sırada artık muhalefet koalisyonunun başkanı olmadığını söyledi. Ayrıca koalisyonun, silahlı bir kanadı olan muhalefetteki siyasi partiyi faaliyetleri hakkında koalisyona bilgi vermediği için Haziran 2020’de ihraç ettiğini söyledi.
Mahkemede, silahlı grup Ulusal Kurtuluş Cephesi’ne 20.000 avro bağışta bulunduğunu beyan etmişti. Röportajda, ancak işkence gördükten sonra bunu söylemeyi kabul ettiğini söyledi. “Sadece hapisten çıkmak istedim” dedi.
Ruanda hükümeti, Bay Rusesabagina’nın Ruanda’da değişikliğin “mümkün olan her şekilde” gerçekleştirilmesi gerektiğini ilan ettiği 2018 tarihli bir videoyu ona karşı kanıt olarak dağıttı.
2020’de The Times’a verdiği hapishane röportajında Rusesabagina, hiç böyle bir video çektiğini hatırlamadığını söyledi. Bu kez videoyu çektiğini kabul etti, ancak sözlerin bağlamından koparıldığını söyledi: “İlkem silahlarla değil, kelimelerle savaşmak.”
Bay Rusesabagina, cezaevinde tansiyon ve kalp ilacı verilmediğini ve günde 23 saat tecritte tutulduğunu söyledi. Diğer mahkumlarla konuşmasının yasak olduğunu söyledi, ancak bazıları banyoya iyi dileklerini ileten notlar bıraktı. Bir arkadaşı ona Papa Francis tarafından kutsanmış bir tespih gönderdiğinde, hapishane yetkilileri buna el koydu; Serbest bırakıldığı gece geri verdiler, dedi.
“Kagame, baskının ona karşı işe yaramayacağını söylüyor” dedi. “Ama baskının işe yaradığını biliyorum. Dışarı çıkmamın nedeni nezaket değil.”
Rusesabagina Bey şimdilik normal hayatına dönmeye çalışıyor.
Fizik tedavi seanslarına katılıyor, dünyanın her yerinden ziyaretçi alıyor ve karısı Taciana ne pişirirse onu yiyor. (En sevdiği yemek: kırmızı şarap ile servis edilen nadir bir biftek.)
Bay Rusesabagina, bir öğleden sonra arabayla kaktüs ve mesquite dolu engebeli arazide yürürken, Ruanda’nın serin, yeşil tepelerinden çok uzak olan San Antonio’ya dönmekten mutlu olduğunu söyledi.
“San Antonio benim evim” dedi. “Ama asla Ruanda olmayacak.”