Jim Davies
Birçoğumuz açısından son bir buçuk yıldır uyanık geçen anlarımız renkliliğinin bir kısmını kaybetti diyebiliriz. Konutlarımızda tıpkı beşerlerle daha fazla vakit geçiriyor ve daha az yere gidiyoruz. Öbür bir deyişle, bugünlerde uyaranlarımız pek de uyarıcı değil. Çok fazla günlük rutin, hayli fazla aşinalık, epeyce fazla bilindik şey var… Birebir esnada düşlerimiz daha da garipleşti. Daha fazla dönüşüm geçirirken daha gerçekçi olmayan öyküler barındırıyorlar. Hayalleri ve hayal gücünü inceleyen bilişsel bir bilim insanı olarak bu durum dikkatimi çekti. Sanki niye bu biçimde? Gariplik bir emele hizmet ediyor olabilir mi?
Tahminen de beynimiz, bir biçimde, bu tekdüzelik dalgasıyla başa çıkmak gayesiyle garip düşler kurguluyordur. Ağırbaşlı ve sistematik bir yapıdaki tecrübeleri yenilikler aracılığıyla kırıyordur. Bunun ahenk sağlamakla ilişkili bir mantığı var: Yaşadıkları etraftaki kalıpları hayli katı bir formda içselleştiren hayvanlar, genelleme, yeni tecrübeleri anlamlandırma ve yeni şeyler öğrenme kabiliyetini yitirir.
Yapay zekâ alanında araştırma yapanlar, makul bir data kümesine epeyce uygun ahenk sağlanması durumuna “aşırı uyum” diyorlar. örneğin, fotoğraflardan oluşan bir data kümesi üzerinde fazlaca uzun müddet eğitilen bir yüz tanıma algoritması, art plandaki ağaçların ve öbür objelerin içinde duran bireyleri ayırt etmeye başlayabilir. Bu, bilgilere çok ahenk sağlar. Bakmanın bir diğer yolu da öğrenmesi istenen genel kuralları -ifade ya da geri plan bilgisinden bağımsız formda yüzün çeşitli hatlarını- öğrenmek yerine, sıradançe, eğitim kümesinde bulunan tecrübeleri ezberlemesi olabilir. Her gün dünyaya ait yaşadığımız tahsilden kaynaklanabilecek çok ahengi engellemek için zihnimiz daha fazlaca çalışıyor ve garip hayaller kurguluyor olabilir mi?
BİLGİSAYAR KULLANDIĞINIZ DÜŞLERİ NE SIKLIKLA GÖRÜRSÜNÜZ?
Tufts Üniversitesi’nde bir sinirbilimci ve beyni şuur bağlamında ele alan bir roman olan The Revelations’ın müellifi olan Erik Hoel, bunu akla yatkın buluyor. Kısa mühlet evvel kendi yaklaşımını ortaya koyan ‘The overfitted brain: Dreams evolved to assist generalization’ [Aşırı ahenk sağlamış beyin: Hayaller genellemeye yardımcı olacak biçimde gelişti’] başlığını taşıyan bir makale yayınladı. Hoel, “Memeliler durmaksızın öğrenirler. Bir kapatma düğmesi yoktur,” diyor. “Bu yüzden, memelilerin çok öğrenme ya da fazlaca fazla öğrenme meselesiyle karşı karşıya kalacağını ve bununla bir çeşit bilişsel homeostaz* aracılığıyla başa çıkması gerektiğini var iseymak epey doğal görünüyor. Ve ‘aşırı ahenk sağlamış beyin’ hipotezi, organizmadaki öğrenme sürecinin tesirlerinin daima halde tıpkı istikamette ilerlediği homeostazın devam ettiği ve biyolojinin onu daha istikrarlı bir ayar noktasına geri çekmek için çaba ettiği durumu tabir eder” diye ekliyor.
Hoel’in düş araştırmaları alanındaki yaklaşımıyla ilgili ayırt edici olan konu, düşlerin garip olmasının sadece bir niye değil, bununla birlikte bir maksat da içermesi. Düş görmekle ilgili başka yaklaşımlar, hayallerin niye garipleştiğini gerçek manada pahalandırmıyor ya da sırf onları öteki süreçlerin bir yan eseri olarak görüyor. Hakikaten de hayallerimizin aslında ne kadar garip olduğunu abartmanın kolay olduğunu ve garip hayallerin seçkin görüldüğünü belirterek başlarından savıyorlar. Garip düşleri daha net formda hatırlama eğilimi taşısak da, detaylı araştırmalar, hayallerimizin neredeyse yüzde 80’inin olağan aktiviteleri yansıttığını ve tam manasıyla sıkıcı olabileceğini ortaya koyuyor.
Bu durumun altını çizen ‘süreklilik hipotezi’, hayallerin sadece uyanıkken dahil olduğumuz ömrün kabul edilebilir versiyonlarının yenidenları olduğunu savunur. Vardığı sonuç itibariyle, hatırladığımız hayallerin birçok olmasa bile düşlerimizin dişe dokunur bir kısmı bu kategoriye dahildir. birebir vakitte, süreklilik hipotezi, kimi şeyleri hayallerimizde niye başkalarından daha fazlaca gördüğümüzü açıklamaz. örneğin, çoğumuz olmasa da bir kısmımız çalışmak, oyun oynamak, sinema izlemek ya da bir şeyler okumak için ekranların önünde fazlaca fazla vakit geçiririz. Pekala ne çoğunlukla bilgisayar başında olduğunuz hayaller görürsünüz? Süreklilik hipotezi, hayallerdeki faaliyetlerin oranının, uyanık geçen hayatımızdaki oranlarla benzerlik taşıyacağını öne sürer ve açıkçası bu bu biçimde değildir.
GERÇEK HAYATIN BİR ALIŞTIRMASI MI?
Öbür bir teori kümesi, düşlerin, gerçek dünyada yaşanan olaylarla ilgili alıştırmalar yapmanıza yardım etmek için görüldüğünü öne sürer. Bu teoriler, sıklıkla uykunun ve bilhassa de hayallerin öğrenme ve hafıza açısından kıymetli olduğuna ait bulgularla desteklenir. İsveç’te bulunan Skövde Üniversitesi’nde bilişsel sinirbilimci olan Antti Revonsuo, bu niteliğe sahip iki teori ortaya atmıştır. ‘Tehdit simülasyonu’ teorisi, hayallerimizin yüzde 70’lik kısmının niye keder verici içeriğe sahip olduğunu açıklar. Düşlerin fonksiyonunun tehlikeli durumlara ait alıştırma yapmak olduğunu savunur. çabucak sonrasındaları, bu teoriyi, düşlerin, genel bağlamda toplumsal durumlarla ilgili uygulama yapmak için görüldüğünü öne sürecek halde genişletmiştir. Bu öğrenme teorileri, beraberinde niye düşlerde gördüğümüz şeylerin sahiden de yaşandığına inandığımıza ait bir açıklama sunar: Şayet bu biçimde olmasaydı, onları ciddiye almayabilirdik ve düşlerden edindiğimiz öğrenme yeteneğimiz azalırdı.1
Bir öteki teori, garipliğin, beyin faaliyetlerinin bir yan tesiri olduğunu öne sürer. “Rastgele aktivasyon teorisi”, hayallerin, uyku esnasında beynin gerisinden gelen kaotik ve anlamsız ayrıntıların kendisine aktardığı rastgele faaliyetlere bir mana kazandırmaya çalışan ön beynimizin bir eseri olduğunu tez eder. Bu yaklaşıma göre, garipliğin rastgele bir fonksiyonu bulunmaz. Başka yandan, beyin sapında gerçekleşen rastgele faaliyet anlamsız olmayabilir. McGill Üniversitesi’nden sinirbilimci Barbara Jones, beynin bu kısmının sevişmek ve koşmak üzere programlanmış davranışları gerçekleştirmek için kullanıldığının ve bu faaliyetlerin sık sık düşlerde canlandırıldığının altını çiziyor.
Hoel, düşlerin garipliğiyle yüzleşir. Hipotezi dolaylı olarak bununla ilgilenmiyor olsa da garipliğe bir kıymet atfeder. Beynin, makine tahsili araştırmacılarını rahatsız eden çok ahenk sağlama üzere bir davranışta bulunmasını önlemeye yardımcı olur. Öğrenme evresini durdurmak, bir eğitim kümesinin kıymet taşımayan detaylarında boğulmaya niye olan çok ahenkle çaba etmenin bir yoludur. Buna rağmen, öteki yollar da mevcuttur ve bu meseleyle çaba etmenin birfazlaca temel yolu, sıklıkla girdinin çarpıtılmış sürümleriyle birlikte açığa çıkan gürültüyü ortaya koyar. Bu durum, “derin öğrenme” hudut ağını, aslında eğitim kümesinin kendine has özelliklerinin kıymetinden pek de emin olmayan bir hale getirir ve gerçek dünyada daha hakikat halde işleyecek genellemeler üzerine ağırlaşma muhtemelliğine daha yatkın hale getirir. Bundan ötürü, Hoel açısından tıpkı fonksiyonu gördükleri için düşler gariptir; çünkü beynin uyanıkken maruz kaldığı tecrübelerin ‘eğitim kümesine’ çok ahenk sağlamasını engellemek için çarpıtılmış girdiler sağlarlar.
HAYALLER, GERÇEKLERİ AYIRT EDEBİLMEMİZİ SAĞLIYOR
İlgi alımlı bir biçimde, laboratuvarlarda gerçekleştirilen deneylerde, insanlarda çok ahengin yaşandığı gösterilmiştir ve uyku, çok ahengi ortadan kaldırır. özetlemek gerekirse söylemek gerekirse, düşler gariptir zira bu biçimde olmaları gerekir. Uyanıkken şahit olduğumuz yaşama çok derecede benzeselerdi, çok ahenk durumunu ortadan kaldırmak yerine daha da şiddetlendirirlerdi. Gerçekçi olan düşler bile birden fazla vakit başımıza gelen olaylarla tam olarak uyuşmaz ve [uyanıkken yaşadığımız] hayatta gerçekleştirdiğimiz faaliyetlerdekinden farklı şeyler içerirler.
Başka hayalde öğrenme yaklaşımlarında gördüğümüz üzere, Hoel’in hipotezi de uykunun ‘çevrimdışı’ öğrenme gerçekleştirmek için kusursuz bir vakit aralığı olduğunu savunur. Çarpıtılmış ya da bozuk girdiler şayet uyanıkken gerçekleşirlerse rahatsız edici ve tehlikeli olabilirler. Ve tahminen de düşlerimizin birçoklarını unutmamızın temel fonksiyonu, onları gerçekte yaşanan şeylerle karıştırmamayı sağlamaktır. Zihnimiz, gerçekle karıştırmamızı engellemek için olaylara dayalı yeni anılar yaratmak değil, hudut ağı parametrelerini eğitmek ister.
Hoel’e, bir insanın en uygun biçimde ne kadar garip hayal gorebileceği hakkında bir fikir edinmek için makine tahsiline bakıp bakamayacağımızı sordum. “Bunu yapabiliriz lakin ben öteki bir istikamete gitmeyi epeyce isterim” diyor: “Belki de derin öğrenmenin sinirbilim bağlamında dikkat etmesi gereken bir şeyler vardır. Klasik manada ‘dağıtım dışı’ olacak kadar farklı görünen datalara ulaşmak istiyorsunuz; lakin datalar onunla ne yapacağınızı bilemeyecek kadar farklı ya da ham olmamalı.”
Bunların tamamı, düşlerin sahip olması gereken en uygun seviyede bir gariplik olduğunu düşündürüyor. Ve maalesef ki, garipliği ölçmek kolay bir şey değil. Hoel, “Neredeyse sanat ya da edebiyat üzere bir şey” diyor: “İyi bir şiir büsbütün saçmalık değildir, hem de ‘yalnızca çiçeği görmekle kalmadım / çiçek maviydi’ der. Metafor kullanmasıyla olguların değiştiği ve dönüştüğü hayati bir alanı işgal eder lakin büsbütün tanınmaz ya da bize yabancı olacak kadar uzak değildir.” “Belki de Lynch mesafesi**, sıkıntı çok öğrenme, çok ezberleme ve çok ahenk üzere bu çeşit sıkıntılar kelam konusu olduğunda büyük ve karmaşık zihinlere en çok yardımcı olan şeydir” diye ekliyor.
Hudut ağları beynin mimarisinden ilham alır lakin derin öğrenmenin ortaya çıkışından beridir, bu yapay zekalar çoklukla insan fikrinin bir modelini çıkarmak ve onu anlamak için değil, daha akıllı makineler yaratmak maksadıyla kullanılır. Ne var ki, derin öğrenmede ulaşılan bulgular git gide daha fazla halde beynimizin nasıl çalıştığına ait yeni teorilere esin kaynağı oluyor. Hudut ağlarının da daha düzgün öğrenmek için garip, anlamsız örneklerin ‘rüyalarını görmesi’ gerekiyor.
Tahminen biz de bu biçimde yapıyoruzdur.
-Jim Davies, Carleton Üniversitesi Bilişsel Bilimler Bölümü’nde profesör ve ödüllü bir podcast yayını olan Minding the Brain’in ortak sunucusudur.
*Homeostaz ya da dengeleşim, etrafında gerçekleşen aksilikler karşısında, hücrenin kendi istikrarlarını müdafaa eforu, değişen şartlarda iç istikrarın etkin formda düzenlemesi olayıdır. Fransız bilim insanı Claude Bernard’ın tanımlandığı hemostaz sürecinin maksadı, fizikî ve kimyasal tüm dengelerin yerinde olduğu dinginlik durumunu korumaktır. [ç.n.]
**Kevin Lynch (1918-1984) uzman bir Amerikan kent plancısı ve yazarıydı. Lynch, bireylerin kentsel peyzajı nasıl algıladıkları ve yönlendirdikleri üzerine yapılan ampirik araştırmalarla kent planlama alanına değerli katkılarda bulundu. 1990’da kalıcı DNA yapılarının içindeki sıradan bir benzerlik ölçüsünü tanımladı. Bu, iki parmak izinin ortak olduğu bant sayısının 2 katıdır ve iki genotipin sahip olduğu toplam bant sayısına bölünür. ‘Linç.mesafesi’, eşsiz alellerin vektörleri halinde iki genotip verildiğinde, farklılık şöyle hesaplanır: 1 – (ortak alel sayısı)/(genotip başına ortalama alel sayısı). [ç.n.]
Muharririn Dipnotu 1- niye hayallerimizin gerçek olduğunu kabul ettiğimize dair nörolojik bir açıklama, dorsolateral prefrontal korteksimizin (DLPFC) düş sırasında (nispeten) devre dışı bırakılmasıdır. Beynin bu kısmı, kısmen dünyadaki gariplikleri tespit etmek için kullanılır. Bu teori, DLPFC’nin gerçek gibisi düş sırasında daha faal olması sebebiyle desteklenir; bu, bir duşta olmanın farkındalığı ile karakterize edilir.
(Çeviren: Tarkan Tufan)
Kaynak:
https://nautil.us/blog/weird- dreams-train-our-brains-to-be- better-learners
Birçoğumuz açısından son bir buçuk yıldır uyanık geçen anlarımız renkliliğinin bir kısmını kaybetti diyebiliriz. Konutlarımızda tıpkı beşerlerle daha fazla vakit geçiriyor ve daha az yere gidiyoruz. Öbür bir deyişle, bugünlerde uyaranlarımız pek de uyarıcı değil. Çok fazla günlük rutin, hayli fazla aşinalık, epeyce fazla bilindik şey var… Birebir esnada düşlerimiz daha da garipleşti. Daha fazla dönüşüm geçirirken daha gerçekçi olmayan öyküler barındırıyorlar. Hayalleri ve hayal gücünü inceleyen bilişsel bir bilim insanı olarak bu durum dikkatimi çekti. Sanki niye bu biçimde? Gariplik bir emele hizmet ediyor olabilir mi?
Tahminen de beynimiz, bir biçimde, bu tekdüzelik dalgasıyla başa çıkmak gayesiyle garip düşler kurguluyordur. Ağırbaşlı ve sistematik bir yapıdaki tecrübeleri yenilikler aracılığıyla kırıyordur. Bunun ahenk sağlamakla ilişkili bir mantığı var: Yaşadıkları etraftaki kalıpları hayli katı bir formda içselleştiren hayvanlar, genelleme, yeni tecrübeleri anlamlandırma ve yeni şeyler öğrenme kabiliyetini yitirir.
Yapay zekâ alanında araştırma yapanlar, makul bir data kümesine epeyce uygun ahenk sağlanması durumuna “aşırı uyum” diyorlar. örneğin, fotoğraflardan oluşan bir data kümesi üzerinde fazlaca uzun müddet eğitilen bir yüz tanıma algoritması, art plandaki ağaçların ve öbür objelerin içinde duran bireyleri ayırt etmeye başlayabilir. Bu, bilgilere çok ahenk sağlar. Bakmanın bir diğer yolu da öğrenmesi istenen genel kuralları -ifade ya da geri plan bilgisinden bağımsız formda yüzün çeşitli hatlarını- öğrenmek yerine, sıradançe, eğitim kümesinde bulunan tecrübeleri ezberlemesi olabilir. Her gün dünyaya ait yaşadığımız tahsilden kaynaklanabilecek çok ahengi engellemek için zihnimiz daha fazlaca çalışıyor ve garip hayaller kurguluyor olabilir mi?
BİLGİSAYAR KULLANDIĞINIZ DÜŞLERİ NE SIKLIKLA GÖRÜRSÜNÜZ?
Tufts Üniversitesi’nde bir sinirbilimci ve beyni şuur bağlamında ele alan bir roman olan The Revelations’ın müellifi olan Erik Hoel, bunu akla yatkın buluyor. Kısa mühlet evvel kendi yaklaşımını ortaya koyan ‘The overfitted brain: Dreams evolved to assist generalization’ [Aşırı ahenk sağlamış beyin: Hayaller genellemeye yardımcı olacak biçimde gelişti’] başlığını taşıyan bir makale yayınladı. Hoel, “Memeliler durmaksızın öğrenirler. Bir kapatma düğmesi yoktur,” diyor. “Bu yüzden, memelilerin çok öğrenme ya da fazlaca fazla öğrenme meselesiyle karşı karşıya kalacağını ve bununla bir çeşit bilişsel homeostaz* aracılığıyla başa çıkması gerektiğini var iseymak epey doğal görünüyor. Ve ‘aşırı ahenk sağlamış beyin’ hipotezi, organizmadaki öğrenme sürecinin tesirlerinin daima halde tıpkı istikamette ilerlediği homeostazın devam ettiği ve biyolojinin onu daha istikrarlı bir ayar noktasına geri çekmek için çaba ettiği durumu tabir eder” diye ekliyor.
Hoel’in düş araştırmaları alanındaki yaklaşımıyla ilgili ayırt edici olan konu, düşlerin garip olmasının sadece bir niye değil, bununla birlikte bir maksat da içermesi. Düş görmekle ilgili başka yaklaşımlar, hayallerin niye garipleştiğini gerçek manada pahalandırmıyor ya da sırf onları öteki süreçlerin bir yan eseri olarak görüyor. Hakikaten de hayallerimizin aslında ne kadar garip olduğunu abartmanın kolay olduğunu ve garip hayallerin seçkin görüldüğünü belirterek başlarından savıyorlar. Garip düşleri daha net formda hatırlama eğilimi taşısak da, detaylı araştırmalar, hayallerimizin neredeyse yüzde 80’inin olağan aktiviteleri yansıttığını ve tam manasıyla sıkıcı olabileceğini ortaya koyuyor.
Bu durumun altını çizen ‘süreklilik hipotezi’, hayallerin sadece uyanıkken dahil olduğumuz ömrün kabul edilebilir versiyonlarının yenidenları olduğunu savunur. Vardığı sonuç itibariyle, hatırladığımız hayallerin birçok olmasa bile düşlerimizin dişe dokunur bir kısmı bu kategoriye dahildir. birebir vakitte, süreklilik hipotezi, kimi şeyleri hayallerimizde niye başkalarından daha fazlaca gördüğümüzü açıklamaz. örneğin, çoğumuz olmasa da bir kısmımız çalışmak, oyun oynamak, sinema izlemek ya da bir şeyler okumak için ekranların önünde fazlaca fazla vakit geçiririz. Pekala ne çoğunlukla bilgisayar başında olduğunuz hayaller görürsünüz? Süreklilik hipotezi, hayallerdeki faaliyetlerin oranının, uyanık geçen hayatımızdaki oranlarla benzerlik taşıyacağını öne sürer ve açıkçası bu bu biçimde değildir.
GERÇEK HAYATIN BİR ALIŞTIRMASI MI?
Öbür bir teori kümesi, düşlerin, gerçek dünyada yaşanan olaylarla ilgili alıştırmalar yapmanıza yardım etmek için görüldüğünü öne sürer. Bu teoriler, sıklıkla uykunun ve bilhassa de hayallerin öğrenme ve hafıza açısından kıymetli olduğuna ait bulgularla desteklenir. İsveç’te bulunan Skövde Üniversitesi’nde bilişsel sinirbilimci olan Antti Revonsuo, bu niteliğe sahip iki teori ortaya atmıştır. ‘Tehdit simülasyonu’ teorisi, hayallerimizin yüzde 70’lik kısmının niye keder verici içeriğe sahip olduğunu açıklar. Düşlerin fonksiyonunun tehlikeli durumlara ait alıştırma yapmak olduğunu savunur. çabucak sonrasındaları, bu teoriyi, düşlerin, genel bağlamda toplumsal durumlarla ilgili uygulama yapmak için görüldüğünü öne sürecek halde genişletmiştir. Bu öğrenme teorileri, beraberinde niye düşlerde gördüğümüz şeylerin sahiden de yaşandığına inandığımıza ait bir açıklama sunar: Şayet bu biçimde olmasaydı, onları ciddiye almayabilirdik ve düşlerden edindiğimiz öğrenme yeteneğimiz azalırdı.1
Bir öteki teori, garipliğin, beyin faaliyetlerinin bir yan tesiri olduğunu öne sürer. “Rastgele aktivasyon teorisi”, hayallerin, uyku esnasında beynin gerisinden gelen kaotik ve anlamsız ayrıntıların kendisine aktardığı rastgele faaliyetlere bir mana kazandırmaya çalışan ön beynimizin bir eseri olduğunu tez eder. Bu yaklaşıma göre, garipliğin rastgele bir fonksiyonu bulunmaz. Başka yandan, beyin sapında gerçekleşen rastgele faaliyet anlamsız olmayabilir. McGill Üniversitesi’nden sinirbilimci Barbara Jones, beynin bu kısmının sevişmek ve koşmak üzere programlanmış davranışları gerçekleştirmek için kullanıldığının ve bu faaliyetlerin sık sık düşlerde canlandırıldığının altını çiziyor.
Hoel, düşlerin garipliğiyle yüzleşir. Hipotezi dolaylı olarak bununla ilgilenmiyor olsa da garipliğe bir kıymet atfeder. Beynin, makine tahsili araştırmacılarını rahatsız eden çok ahenk sağlama üzere bir davranışta bulunmasını önlemeye yardımcı olur. Öğrenme evresini durdurmak, bir eğitim kümesinin kıymet taşımayan detaylarında boğulmaya niye olan çok ahenkle çaba etmenin bir yoludur. Buna rağmen, öteki yollar da mevcuttur ve bu meseleyle çaba etmenin birfazlaca temel yolu, sıklıkla girdinin çarpıtılmış sürümleriyle birlikte açığa çıkan gürültüyü ortaya koyar. Bu durum, “derin öğrenme” hudut ağını, aslında eğitim kümesinin kendine has özelliklerinin kıymetinden pek de emin olmayan bir hale getirir ve gerçek dünyada daha hakikat halde işleyecek genellemeler üzerine ağırlaşma muhtemelliğine daha yatkın hale getirir. Bundan ötürü, Hoel açısından tıpkı fonksiyonu gördükleri için düşler gariptir; çünkü beynin uyanıkken maruz kaldığı tecrübelerin ‘eğitim kümesine’ çok ahenk sağlamasını engellemek için çarpıtılmış girdiler sağlarlar.
HAYALLER, GERÇEKLERİ AYIRT EDEBİLMEMİZİ SAĞLIYOR
İlgi alımlı bir biçimde, laboratuvarlarda gerçekleştirilen deneylerde, insanlarda çok ahengin yaşandığı gösterilmiştir ve uyku, çok ahengi ortadan kaldırır. özetlemek gerekirse söylemek gerekirse, düşler gariptir zira bu biçimde olmaları gerekir. Uyanıkken şahit olduğumuz yaşama çok derecede benzeselerdi, çok ahenk durumunu ortadan kaldırmak yerine daha da şiddetlendirirlerdi. Gerçekçi olan düşler bile birden fazla vakit başımıza gelen olaylarla tam olarak uyuşmaz ve [uyanıkken yaşadığımız] hayatta gerçekleştirdiğimiz faaliyetlerdekinden farklı şeyler içerirler.
Başka hayalde öğrenme yaklaşımlarında gördüğümüz üzere, Hoel’in hipotezi de uykunun ‘çevrimdışı’ öğrenme gerçekleştirmek için kusursuz bir vakit aralığı olduğunu savunur. Çarpıtılmış ya da bozuk girdiler şayet uyanıkken gerçekleşirlerse rahatsız edici ve tehlikeli olabilirler. Ve tahminen de düşlerimizin birçoklarını unutmamızın temel fonksiyonu, onları gerçekte yaşanan şeylerle karıştırmamayı sağlamaktır. Zihnimiz, gerçekle karıştırmamızı engellemek için olaylara dayalı yeni anılar yaratmak değil, hudut ağı parametrelerini eğitmek ister.
Hoel’e, bir insanın en uygun biçimde ne kadar garip hayal gorebileceği hakkında bir fikir edinmek için makine tahsiline bakıp bakamayacağımızı sordum. “Bunu yapabiliriz lakin ben öteki bir istikamete gitmeyi epeyce isterim” diyor: “Belki de derin öğrenmenin sinirbilim bağlamında dikkat etmesi gereken bir şeyler vardır. Klasik manada ‘dağıtım dışı’ olacak kadar farklı görünen datalara ulaşmak istiyorsunuz; lakin datalar onunla ne yapacağınızı bilemeyecek kadar farklı ya da ham olmamalı.”
Bunların tamamı, düşlerin sahip olması gereken en uygun seviyede bir gariplik olduğunu düşündürüyor. Ve maalesef ki, garipliği ölçmek kolay bir şey değil. Hoel, “Neredeyse sanat ya da edebiyat üzere bir şey” diyor: “İyi bir şiir büsbütün saçmalık değildir, hem de ‘yalnızca çiçeği görmekle kalmadım / çiçek maviydi’ der. Metafor kullanmasıyla olguların değiştiği ve dönüştüğü hayati bir alanı işgal eder lakin büsbütün tanınmaz ya da bize yabancı olacak kadar uzak değildir.” “Belki de Lynch mesafesi**, sıkıntı çok öğrenme, çok ezberleme ve çok ahenk üzere bu çeşit sıkıntılar kelam konusu olduğunda büyük ve karmaşık zihinlere en çok yardımcı olan şeydir” diye ekliyor.
Hudut ağları beynin mimarisinden ilham alır lakin derin öğrenmenin ortaya çıkışından beridir, bu yapay zekalar çoklukla insan fikrinin bir modelini çıkarmak ve onu anlamak için değil, daha akıllı makineler yaratmak maksadıyla kullanılır. Ne var ki, derin öğrenmede ulaşılan bulgular git gide daha fazla halde beynimizin nasıl çalıştığına ait yeni teorilere esin kaynağı oluyor. Hudut ağlarının da daha düzgün öğrenmek için garip, anlamsız örneklerin ‘rüyalarını görmesi’ gerekiyor.
Tahminen biz de bu biçimde yapıyoruzdur.
-Jim Davies, Carleton Üniversitesi Bilişsel Bilimler Bölümü’nde profesör ve ödüllü bir podcast yayını olan Minding the Brain’in ortak sunucusudur.
*Homeostaz ya da dengeleşim, etrafında gerçekleşen aksilikler karşısında, hücrenin kendi istikrarlarını müdafaa eforu, değişen şartlarda iç istikrarın etkin formda düzenlemesi olayıdır. Fransız bilim insanı Claude Bernard’ın tanımlandığı hemostaz sürecinin maksadı, fizikî ve kimyasal tüm dengelerin yerinde olduğu dinginlik durumunu korumaktır. [ç.n.]
**Kevin Lynch (1918-1984) uzman bir Amerikan kent plancısı ve yazarıydı. Lynch, bireylerin kentsel peyzajı nasıl algıladıkları ve yönlendirdikleri üzerine yapılan ampirik araştırmalarla kent planlama alanına değerli katkılarda bulundu. 1990’da kalıcı DNA yapılarının içindeki sıradan bir benzerlik ölçüsünü tanımladı. Bu, iki parmak izinin ortak olduğu bant sayısının 2 katıdır ve iki genotipin sahip olduğu toplam bant sayısına bölünür. ‘Linç.mesafesi’, eşsiz alellerin vektörleri halinde iki genotip verildiğinde, farklılık şöyle hesaplanır: 1 – (ortak alel sayısı)/(genotip başına ortalama alel sayısı). [ç.n.]
Muharririn Dipnotu 1- niye hayallerimizin gerçek olduğunu kabul ettiğimize dair nörolojik bir açıklama, dorsolateral prefrontal korteksimizin (DLPFC) düş sırasında (nispeten) devre dışı bırakılmasıdır. Beynin bu kısmı, kısmen dünyadaki gariplikleri tespit etmek için kullanılır. Bu teori, DLPFC’nin gerçek gibisi düş sırasında daha faal olması sebebiyle desteklenir; bu, bir duşta olmanın farkındalığı ile karakterize edilir.
(Çeviren: Tarkan Tufan)
Kaynak:
https://nautil.us/blog/weird- dreams-train-our-brains-to-be- better-learners